Filip Filipović „O diktaturi proletarijata“

O autoru:

Filip Filipović (Čačak, 21. juna 1878. – Moskva, 8. aprila 1938.) počeo je kao deo druge generacije srpsih socijalističkih mislilaca, na koje su istovremeno uticali i ortodoksni marksisti i takozvani „utopijski socijalisti“, poput Pjera-Žozefa Prudona, Roberta Ovena, Vase Pelagića i Svetozara Markovića. U njegovoj ranoj mladosti, ortodoksna marksistička struja je trijumfovala, a njen uspeh krunisan je osnivanjem Srpske socijaldemokratske partije (SSDP), na načelima Druge internacionale, 1903. godine. Toj struji na kraju će se prikloniti i sam Filipović. Već sa devetnaest godina, kao student, postao je član Kluba socijalista velikoškolaca i Radničkog društva u Beogradu. Zbog svoje revolucionarne aktivnosti, 1899. godine se obreo u Rusiji, u pokušaju da izbegne represiju kralja Milana Obrenovića nad socijalistima. Upisao je studije matematike u Petrogradu, gde je i diplomirao 1904. godine. U međuvremenu se priključio Lenjinovim boljševicima i učestvovao u revolucionarnim događajima 1905. godine. Nakon revolucije, ostaje u Rusiji gde radi kao profesor matematike, a povremeno i kao petrogradski dopisnik beogradskih „Radničkih novina“. 1912. godine vraća se u Srbiju, gde postaje balkanski dopisnik boljševičke „Pravde“ i urednik „Radničkih novina“. Postao je član Glavne partijske uprave Srpske socijaldemokratske partije i sekretar Radničke komore, koja je bila svojevrsna inspekcija za nadgledanje sprovođenja Zakona o radu. Pomagao je radnicima u štrajkovima, sudskim sporovima i drugim borbama protiv poslodavaca, te dokumentovao česta kršenja zakona i smrti radnika na radnom mestu. Za vreme austrougarske okupacije Srbije, uhapšen je, a na zahtev austrijskih socijaldemokrata, umesto u logor, interniran je u Beč. Zbog veza sa radikalno levim krilom socijaldemokratije, krajem 1918. godine prelazi u Budimpeštu, a potom odlazi u novostvorenu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Na Kongresu ujedinjenja u aprilu 1919. godine postao je sekretar Centralnog partijskog odbora Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista). Nedugo potom uhapšen je prvi put zbog optužbi da priprema komunistički prevrat, ali je oslobođen. U avgustu 1920. godine, izabran je za gradonačelnika Beograda, ali kraljevska vlast nije dozvolila da stupi na dužnost. Nekoliko meseci kasnije, izabran je za poslanika u Ustavotvornoj skupštini. Borio se protiv Obznane i Zakona o zaštiti države, ali je u jesen 1921. godine uhapšen i osuđen na dve godine robije. Po izlasku iz zatvora krajem 1923. godine, Filipović postaje predsednik legalne Nezavisne radničke partije Jugoslavije (NRPJ), a sledeće godine odlazi u Moskvu i predstavlja KPJ na Petom kongresu Kominterne. Iako je u početku bio blizak pozicijama „desne“ frakcije, pokoravao se partijskoj disciplini i odlukama većine, te s vremenom postao blizak „levici“ u KPJ. Radio je za Kominternu, najviše u Austriji i Nemačkoj, a potom se za stalno naselio u SSSR-u. Postao je član Izvršnog komiteta Komunističke internacionale 1926. godine. Više puta je biran u Centralni komitet i Politbiro KPJ, a 1928. je bio jedan od sprovodilaca „antifrakcijskog“ Otvorenog pisma Kominterne, čiji cilj je bio da zaustavi frakcijsku borbu unutar partije. Kao disciplinovan član koji nikad nije učestvovao u unutarpartijskim borbama, posle smrti Đure Đakovića, izabran je za organizacionog sekretara KPJ. Pod okolnostima koje još nisu sasvim razjašnjene, 1932. godine smenjen je sa svih pozicija u KPJ i Kominterni. Ubrzo je i isključen iz KPJ, ali je ta odluka poništena na zahtev novog vođe partije, Milana Gorkića. Od tada više nije imao pozicija u KPJ ili međunarodnom komunističkom pokretu, osim što je 1935. godine bio delegat KPJ na Sedmom kongresu Kominterne. Radio je u Međunarodnom agrarnom institutu i objavio više naučnih radova, uglavnom o seljačkom i nacionalnom pitanju na Balkanu. Uhapšen je 7. februara 1938. godine i streljan dva meseca kasnije, pod lažnim optužbama za učešće u „antisovjetskoj trockističkoj organizaciji unutar KPJ“.

Filipović je bio među retkim partijskim liderima čije ime nije objavljeno u čuvenom članku o isključenjima iz KPJ, koji je Tito napisao u „Proleteru“ maja 1939. godine.¹ Već pedesetih, nakon udaljavanja Jugoslavije od SSSR-a, o njemu je počelo da se govori u jugoslovenskim naučnim krugovima, i kao o matematičaru, i kao o revolucionaru. U SSSR-u je rehabilitovan 3. oktobra 1957. godine, a šezdesetih je i tamo počelo naučno interesovanje za njegov rad. Ulice i osnovne škole, naročito na teritoriji Socijalističke Republike Srbije, dobijale su ime Filipa Filipovića, a u Nišu i rodnom Čačku dobio je biste. Vervatno najpoznatiji materijalni spomenik vezan za njega koji je tada stavljen pod zaštitu države jeste grafit „Glasajte za Filipa Filipovića“, koji se i dan-danas nalazi na zidu jedne zgrade u Sremskoj ulici u Beogradu, i predstavlja najstariji sačuvani grafit u gradu. Njegovi izabrani spisi prvi put su objavljeni 1962. godine, a 1979. godine objavljena je i njegova prva opširnija biografija. Godinu dana kasnije, reditelj Miloš Radivojević snimio je film “Snovi, život, smrt Filipa Filipovića”, gde je Filipovića glumio Aleksandar Berček. 13. aprila 1978. godine, Predsedništvo CK SKJ donelo je odluku o pripremi sabranih dela Filipa Filipovića, a iste godine održana je i naučna konferencija o njegovom liku i delu. Na osnovu radova sa konferencije, 1983. godine je objavljen zbornik „Filip Filipović – revolucionarna misao i delo“. Sabrana dela objavljena su u četrnaest tomova između 1987. i 1989. godine, u izdanju Instituta za savremenu istoriju. Kraj socijalizma i raspad Jugoslavije doveli su do naglog opadanja interesovanja za Filipa Filipovića, te je izdanje sabranih dela prošlo praktično neopaženo. Ulica Filipa Filipovića na Vračaru, koja je to ime nosila od 1952. godine, preimenovana je 1997. godine, za vreme vladavine SPO-a i DS-a u Beogradu. Ponela je ime po Ministru spoljnih poslova Carske Rusije, Sergeju Sazanovu, koji je uveo Rusiju u Prvi svetski rat. Kuća Filipa Filipovića u Takovskoj 37, koja je od 1984. godine bila zaštićeni spomenik kulture, srušena je 2018. godine.

Važnija dela Filipa Filipovića su „Pedagogija matematike“ (1910, sa V. Mročekom), „Razvoj društva u ogledalu istorijskog materijalizma“ (1923), „Seljački pokret i nacionalno pitanje u Jugoslaviji“ (1929), „Pred novom eksplozijom na Balkanu: italijansko-jugoslovenske suprotnosti“ (1934), „Mala Antanta: socijalno-ekonomsko-politički prilog“ (1934) i „Balkan i međunarodni imperijalizam“ (1936).

Kontekst:

U vreme Prvog svetskog rata, Filipović je, kao i ubedljiva većina SSDP, bio na dosledno antiratnim pozicijama. Zbog toga je u vreme austrougarske okupacije Srbije uhapšen i poslan u logor. Zalaganjem drugova iz Socijaldemokratske radničke partije Austrije, u maju 1917. godine je iz logora prebačen u Beč. Iako mu je sloboda kretanja i delovanja bila ograničena, izrazito mnogo se bavio teorijskim radom i bio je blizak mnogim radničkim organizacijama u Austriji. Posebnu pažnju posvetio je teorijama o imperijalizmu i samoopredeljenju koje su tada objavljivali teoretičari i teoretičarke poput Lenjina, Roze Luksemburg, Trockog i Karla Radeka. U decembru 1917. godine, Filipović se učlanio u ilegalnu boljševičku organizaciju u Beču, zajedno sa grupom ruskih emigranata u tom gradu. Tokom 1918. godine, nabavljali su revolucionarnu literaturu iz Sovjetske Rusije. U novembru iste godine, uhapšen je u Beču zbog učešća u demonstracijama. Kako su u vladi tada sedeli njegovi bivši saborci socijaldemokrate, Filipović im je uputio oštro otvoreno pismo u kojem je napao njihovo licemerje, progon radništva i preuzimanje vlasti zarad uspostavljanja buržoaske republike. Iz Beča odlazi u Budimpeštu, gde se sastaje sa vođom mađarskih komunista, Belom Kunom, a nakon mesec dana u Zagreb. Po dolasku u novoosnovanu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, Filipović počinje ozbiljan rad na okupljanju radničkih organizacija i pripremama za osnivanje komunističke partije. Istovremeno, još od boravka u Beču Filipović piše teorijske članke za sarajevski „Glas slobode“, a potom i za list „Narodna volja“ iz Slavonske Požege. Poenta ovih članaka bila je popularizacija ideja revolucionarnog socijalizma među radništvom mlade države. U članku koji sledi, Filipović polemiše sa Eduardom Kürschnerom, prvakom Narodne stranke i gradonačelnikom Požege od 1904. do 1918. godine, te odgovara na njegove napade na boljševizam.

Ovaj Filipovićev tekst karakterističan je primer teorijske odbrane boljševizma iz ranog perioda. Naglasak je pre svega na brutalnom iskustvu Prvog svetskog rata, čije krvoproliće je diskreditovalo i kapitalističke stranke i tradicionalnu socijaldemokratiju, čija je većinska podrška ratu 1914. godine smatrana izdajom. Usled dubokog nepoverenja u postojeće institucije buržoaskog društva, ogroman broj stanovništva formira radnička veća ili sovjete (koji su postojali i na teritoriji Kraljevine SHS, često kao pandan „narodnim većima“ koja su predstavljala isključivo „nacionalni interes“ određene etničke grupe). Filipović objašnjava način funkcionisanja radničkih veća u Rusiji kao novog, reprezentativnijeg vida demokratije. Iako ne previše detaljan, njegov opis služi i kao dobra ilustracija raskoraka između funkcionisanja sovjeta na početku Ruske revolucije i njihovog kasnijeg propadanja. Iako je opadanje moći sovjeta počelo još u vreme Ruskog građanskog rata, do Staljinovog perioda oni su postali de facto identični skupštinama u buržoaskim državama, a jedina razlika bila je što su u sovjete birani predstavnici jedne, umesto dve i više partija. Pored toga, Filipović posvećuje pažnju argumentima o diktaturi i revolucionarnom nasilju, kojima su najčešće napadani boljševici. Između ostalog, ponavlja tada popularan refren među jugoslovenskim komunistima tog doba, gde pripadnike buržoaskih stranaka pita kako to da, ako se protive nasilju, podržavaju stvaranje južnoslovenske države i pad habzburške dinastije, koji su bili sve samo ne mirni i nenasilni. Na kraju, tekst pokazuje, u opštim crtama, važnost revolucionarnog saveza radništva i seljaštva, koji je bio svojevrsna anatema za ortodoksne marksiste Druge internacionale. Međutim, iako je Filipović bio jedan od jugoslovenskih komunista najbližih boljševizmu, čak ni on u ovom trenutku još uvek ne iznosi dubinsku analizu seljačkog pitanja i njegovog značaja za revoluciju, nego ostaje pri opštim mestima i parolama o radničko-seljačkom jedinstvu. Važnija elaboracije tog pitanja uslediće kasnije.

Članak koji se ovde prenosi objavljen je u petom tomu Sabranih dela Filipa Filipovića, pod uredništvom Tome Milenkovića, u izdanju Instituta za savremenu istoriju, 1987. godine. Fusnote su Milenkovićeve, osim ako nije naglašeno suprotno.

Tekst:

„O diktaturi proletarijata“

Mada nam je ruska (oktobarska) revolucija pokazala put kojim treba ići da bi se ostvario komunistički (socijalistički) poredak, ipak mnogi buržoaski i socijalpatriotski političari pokušavaju dokazati kao da put k socijalizmu ne vodi preko diktature proletarijata. Među mnogobrojnim žurnalistima takvog tipa nalazi se i gosp. dr Kürschner (Kiršner), koji u “Glasniku županije Požeške” (vidi br. 6) svjesno ili nesvjesno piše o diktaturi radničke klase kao o nekoj strašnoj pojavi.

Dr Kürschner hoće da predstavi diktaturu radničke klase kao nešto strašno, jer ona ruši svaku slobodu… Prije svega odgovorićemo gosp. dr Kürschneru šta je to diktatura proletarijata.

Diktatura znači gvozdenu vlast, koja ne štedi svoje neprijatelje. Diktatura radničke klase jeste državna vlast radničke klase koja ima zadatak da kapitalističko društvo pretvori u komunističko. A ova radnička vlast može da nikne samo iz socijalističke revolucije radničke klase, koja ruši buržoasku državu i buržoasku vlast i na njihovim razvalinama i ruševinama osniva novu vlast, vlast samog proletarijata I seljačke sirotinje. Još odmah posle francuske (Pariske) komune pisao je Engels „kako se je ponova dokazalo da u Parizu ne može biti nikakve druge revolucije sem proleterske“,² A K. Marks u svome pismu Kugelmanu 1871. god. razjasnio je da se „zadatak budućih revolucija ne sastoji u tome što će birokratska vojna mašina preći iz ruku jednih u ruke drugih, kao što se je događalo do sada, već da se ona mora slomiti“³… I po teoriji Karla Marksa, dakle, proleterijat mora osvojiti političku vlast da bi ostvario socijalizam, ali prije toga on mora uništiti buržoasku državnu mašinu.

Radnička klasa nikada ništa ne može postići ubjeđivanjem kapitalista. Samo se revolucijom može radnička klasa osloboditi. Nema sumnje da je svaka revolucija nasilje nad prijašnjim gospodarima. Istorija nam pruža mnogobrojne primere o tome. Martovska ruska revolucija god. 1917. biješe nasilje nad spahijama i carem Nikolom. Novembarska boljševička revolucija 1917. god. bješe nasilje radnika, vojnika i seljaka nad buržoazijom.⁴ Revolucije u Njemačkoj, Austriji, Mađarskoj bjehu nasilja nad carevima i kraljevima, nad Viljemom, Karlom i Ko., nad militarcima i feudalima.⁵ A takvo nasilje protiv onih koji tlače milione radnika i seljaka, takvo nasilje ne samo da nije rđavo, ono je, šta-više, neophodno, ono je sveto. Svaki onaj ko se boji takvog nasilja nije revolucionar. Da li bi gosp. dr Kürschner doživio jugoslovensku državu da nije bilo nasilja nad Austrougarskom Monarhijom?

Radnička klasa i seljačka sirotinja u Rusiji poslije socijalističke revolucije imala je da izdrži ljutu bitku sa svojim spoljnim i unutrašnjim neprijateljima.⁶ A radi takve borbe nužna je bila organizacija, i to jaka, velika, dobro ujedinjena, koja bi imala na raspolaganju sva borbena sredstva. A takva organizacija radničke klase i jeste proleterska država. Kao svaka država tako i ova radnička država jeste organizacija vladajuće klase (u ovome slučaju vladajuću klasu predstavlja proletarijat). A kao takva ona jeste organizacija nasilja, ali nasilja većine naroda nad manjinom, nasilja radnika i seljaka nad buržoazijom. Međutim, današnja buržoaska država jeste nasilje manjine nad većinom naroda, jer ona sprovodi diktaturu financ(ijskog) kapitala. A radnička država jeste diktatura proletarijata. I dok je buržoazija sa svojim lakejima socijalpatriotima i centrumašima protiv ove diktature, dotle su komuniste sviju zemalja za diktaturu proletarijata.

Gosp. Kürschner još se sve nalazi u tradicijama i zabludama zastarjele forme parlamentarne buržoaske države. Na njega kao da nije učinio nikakav uticaj ovaj svjetski rat. On još živi u onoj staroj zabludi kao da parlament izražava volju većine naroda.⁷ Međutim, za sve one koji stoje na (stanovištu) zaštite potištenih, jasno je da samo nova forma državnog uređenja – sovjetska vlast može da spase čovečanstvo iz one nesreće u koju je bačeno blagodareći ovom svjetskom ratu. Vlast radničkih, vojničkih i seljačkih vijeća ima da zamijeni parlamentarnu kapitalističku državu. Buržoazija, socijalpatrioti i centrumaši propovijedaju parlament. Oni viču svi protiv sovjetske vlasti. A zašto? A prosto zbog toga jer se boje radničke vlasti i žele da ostane vlast i dalje u rukama buržoazije. Prema svemu tome, gosp. Kürschner ili nije informisan tačno o sovjetskoj politici i, prema tome, ima pogrešno mišljenje, ili pak ako je informisan, onda on svjesno i s planom predikuje parlamentarni sistem državnog uređenja, jer je protivnik radničko-seljačke vlade.

Sada nam se nameće novo pitanje, a naime: pa kakva je glavna razlika između parlamentarne države i sovjetske republike?

U Sovjetskoj Rusiji one klase koje ništa ne rade i ne privređuju nemaju pravo glasa i ne sudjeluju u državnoj upravi. Radnička, seljačka i vojnička vijeća (sovjeti) upravljaju državom, a vijeća bira radni narod po fabrikama, radionicama, rudnicima i selima. Popovi, fratri, kaluđeri, bankari, rentijeri, generali i ostali društveni paraziti (gulikože) nemaju politička prava. Temelj parlamentarnoj republici udara konstituanta. Vrhovni organ sovjetske republike jeste kongres sviju vijeća. U konstituanti pored radnika i seljaka zasjedavaju još i biskupi, vladike, fabrikanti, veleposjednici i ostali kapitalisti. A u sovjetima zasjedavaju samo radnici, poluproleteri, seljačka sirotinja, dakle samo oni koji privređuju i koji stvaraju narodna bogatstva. U buržoaskoj državi glasa se samo jedanput u toku 4 – 5 godina, a u sovjetskoj svakih 5 – 6 mjeseci.⁸

Gosp. Kürschner ljuto se vara ako iskreno misli da je samo parlamentarna država odraz volje narodne, jer u njoj tobože odlučuje većina naroda po svojim izabranicima. Imajući u rukama štampu, novine i časopise, velika bogatstva, podmićujući činovnike, potkupljivajući birače, koristeći se uslugama stotine hiljada svojih agenata i držeći u velikoj stezi, u strahu svoje robove, buržoazija izigrava uvijek opće pravo glasa i samoodređenje naroda. Buržoazija nikada ne ispušta vlast iz svojih ruku. Pod maskom demokratije vlada u samoj stvari financijski kapital. Jednom riječju, na svojoj sopstvenoj koži svaki proleter osjeća šta znači buržoaska vladavina, pa ma kakvu formu imala.

Sasvim je nešto drugo sovjetska vlast. Tu se vlast opire na najviše radničke i seljačke organizacije, održana je stalna, tijesna veza između centra i lokalnih vijeća. Uzmimo jedan konkretan primer da bismo objasnili princip sovjetske vlasti. Nacionalizacijom (socijaliziranjem) industrijskih preduzeća rukovodi viši sovjet narodne privrede. U ovaj sovjet ulaze predstavnici glavnog radničkog savjeta, kooperativa, fabričkih kontrolnih odbora i drugih organizacija. U ovome se sovjetu izrađuju planovi za proizvodnju kako po pojedinim strukama tako i u cjelini. Preko ovoga sovjeta organizacija može da učestvuje u stvaranju novog socijalističkog poretka. Dalje, svaki radnik ima uticaj na državu ne samo stoga što glasa i bira delegate za sovjete već i zbog toga što ima pravo da podnosi predloge odnosno privredne organizacije i ako taj njegov predlog odobri vijeće, on dobija silu zakona.

Gosp. Kürschner će se sigurno začuditi ako mu se kaže da u sovjetskoj republici niti ima općina, niti županija, niti sabora. Radnici i seljaci ne priznaju više ove organe, koji su ih toliko vjekova tlačili i eksploatisali. Oni stvaraju u Rusiji, pa sada i u Njemačkoj radnička vijeća kako lokalna tako i centralna, u kojima se rješavaju sva politička i ekonomska pitanja.⁹ Sovjeti uvode radničku kontrolu u svima preduzećima, oni vrše nacionalizaciju banaka, oni objavljuju monopol spoljne trgovine, oni sarađuju pri organizaciji Crvene armije i školske, vanškolske i doškolske nastave itd. U tim vijećima otvara se široko polje za radničku i seljačku samoradnju i inicijativu. I ukoliko je radnik aktivniji, agilniji, ukoliko više samoradnje i inicijative ispoljava, utoliko bolje za sovjetsku vlast. U buržoaskoj državi, naprotiv, ukoliko je radnik pasivniji, ukoliko se on manje interesuje politikom, utoliko bolje za kapitaliste.

Ljuto se vara gosp. Kürschner kad veli kako „boljševici vrše svoju diktaturu terorom: ubijanjem, uništavanjem svojih protivnika…“ i kako oni nemaju većinu naroda uza se. Mi možemo preporučiti gosp. doktoru da što prije ode u Moskvu i da se sam lično uvjeri kako je to sve grdna laž i gnusna kleveta. Ako on ne može da otputuje u Sovjetsku Rusiju, onda neka se upozna barem sa ruskom žurnalistikom i literaturom koja sada izlazi u Rusiji, gdje će se uvjeriti u praksi kakve je gromadne uspjehe učinila sovjetska vlast u svima oblastima. Svaki ko je iole upoznat sa ruskom statistikom vrlo dobro zna da radnička klasa i seljačka sirotinja sastavljaju većinu stanovništva u Rusiji. A sam gosp. Kürschner veli: „…tko ima većinu naroda uza se, taj ne treba da vrši diktature“. Pa ko vrši danas nasilje nad narodom? Nema sumnje da će svi pametni ljudi priznati da kapitaliste u zemlji sastavljaju manjinu i kad oni ipak vladaju; to znači da to može biti samo nasilje manjine nad većinom. Danas sredine nema! Birajte gosp. Kürschneru:

ili diktaturu financijskog kapitala ili diktaturu proletarijata.

Beograd, 20. februara 1919.                                                                                                                                                                                                Filip Filipović

Narodna volja (Slavonska Požega),

1.mart 1919, br. 9

1. Članak je dostupan u Branko Petranović, Momčilo Zečević, Jugoslavija 1918-1988. Tematska zbirka dokumenata (Beograd: Izdavačka radna organizacija „Rad“, 1988), 414.
2. Ovu misao je Engels izložio u Uvodu rada Karla Marksa Građanski rat u Francuskoj štampanom na dvadesetogodišnjicu Pariske komune (1891), a ne „odmah poslije francuske komune“. Navedena misao glasi: „Usled ekonomskog i političkog razvitka Francuske posle 1789. (buržoaskodemokratske revolucije – T. M.), Pariz je poslednjih pedeset godina došao u takav položaj da tamo nije mogla izbiti nikakva revolucija koja ne bi uzela proleterski karakter…“.
3. Reč je o Marksovom pismu od 12. IV 1871. iz Londona Kugelmanu u Hanover (Nemačka). Ovo mesto doslovno glasi: „Ako pogledaš poslednju glavu moga Osamnaestog brimera videćeš da kažem da se sledeći pokušaj francuske revolucije neće više, kao dosad, sastojati u tome da se birokratsko-vojna mašina prenese iz jednih ruku u druge, nego da se razbije, a to i jeste preduslov svake stvarne narodne revolucije na Kontinentu“.
4. Filipović misli na Februarsku, odnosno Oktobarsku revoluciju, koje su se po gregorijanskom kalendaru odigrale u martu i novembru (S.G.).
5. Ovde se podrazumevaju revolucije u oktobru i novembru 1918. godine, koje su dovele do pada dinastija Hohenzollern u Nemačkoj i Habsburg u Austro-Ugarskoj (S. G.).
6. Još pre boljševičkog dolaska na vlast, kontrarevolucionarna desnica, zaplašena radničkim i seljačkim pobunama i predvođena generalom Lavrom Kornilovim, pokušala je državni udar u Rusiji. Udar je propao zbog masovnog otpora koji je pružila radnička klasa, blokirajući pre svega železnice i komunikacijske kanale. Skoro odmah nakon boljševičkog preuzimanja vlasti u oktobru/novembru 1917. godine, počele su pobune feudalaca, fabrikanata i carskih vojnih oficira. Već u proleće 1918. godine, Sovjetsku Rusiju su istovremeno napale Francuska, Britanija, SAD, Kanada, Nemačka, Austro-Ugarska, Rumunija i Japan. Iako na sukobljenim stranama u svetskom ratu, zaraćene strane su vrlo brzo shvatile zajednički klasni interes i opasnost koji je po njih predstavljalo uspostavljanje radničke države (S. G.).
7. Vredi napomenuti da je u većini država sveta u vreme u koje piše Filipović pravo glasa bilo ograničeno na osnovu imovinskog cenzusa, odnosno samo oni društveni slojevi koji su raspolagali određenom privatnom svojinom mogli su zapravo da glasaju na izborima (S.G.).
8. Ovaj pasus najverovatnije treba da polemiše sa onim kritičarima koji su napadali boljševičko raspuštanje ruske Ustavotvorne skupštine u januaru 1918. godine. Izbori za Ustavotvornu skupštinu održani su u novembru 1917. godine. Na njima su socijalistički revolucionari (eseri) osvojili oko 47% glasova, a boljševici 24%. Eseri su se u međuvremenu podelili na leve i desne, jer su levi podržavali socijalističku revoluciju, a desni su joj se protivili. Boljševici i levi eseri smatrali su izbore nereprezentativnim, jer nisu odražavali odnos snaga nakon rascepa između levih i desnih esera. Pored toga, radnička i seljačka veća (sovjeti) su se uspostavili kao de facto paralelni organi vlasti još pre boljševičkog dolaska na vlast, i velikom većinom su se protivila Ustavotvornoj skupštini kao zastarelom buržoaskom vidu vladavine. Zbog toga su boljševici i levi eseri, uz pomoć boljševički i anarhistički nastrojenih vojnika, raspustili Skupštinu. Desni eseri i drugi kritičari revolucije smatrali su ovo žestokim kršenjem demokratskih principa i znakom autokratskih impulsa boljševika. Međutim, u samoj Rusiji, raspuštanje Ustavotvorne skupštine prošlo je bez incidenata i bez otpora od strane stanovništva (S.G.).
9. Otpočinjući pobunu u Kilu 3. XI 1918, mornari su se povezali s mesnim radničkim pokretom i obrazovali svoj revolucionarni organ – Radničko i vojničko veće. Do 10. novembra 1918. radnička i vojnička veća su obrazovana u svim mestima u kojima je pobedila revolucija. Kao najviši organ veća Nemačke privremeno je priznato Radničko i vojničko veće Berlina izabrano 10. XI 1918, u kojem su većinu imale pristalice SDPN. Veća su bila nosioci političke i vojne vlasti revolucionarnih masa, koje su ih spontano organizovale. Reformistički vođi SDPN I sindikata borili su se protiv stvaranja radničkih i vojničkih veća, a kada su ova formirana nasuprot njihovoj volji, nastojali su da obezbede svoj uticaj u tim novim organima radničke i vojničke vlasti. U tome su potpuno uspeli. Rad veća je postepeno sputavan i ograničavan, da bi Centralno veće radničkih i vojničkih veća Nemačke 6. II 1919. zvanično predalo vlast Nacionalnoj skupštini prilikom njenog prvog zasedanja u Vajmaru. Filip Filipović nije bio obavešten o promeni karaktera radničkih i vojničkih veća u Nemačkoj od novembra 1918. do februara 1919, zbog čega ih je neopravdano gotovo izjednačavao sa sovjetima radničkih, vojničkih i seljačkih deputata u Sovjetskoj Rusiji.