Ukazujući na čudnu vezu između kockara i radnika, u jednom od svojih eseja o Bodleru, nemački filozof Valter Benjamin navodi sledeće reči Ludviga Bernea, nemačkog novinara, pisca i satiričara, prijatelja Hajnriha Hajnea i idejnog inspiratora mladonemačkog pokreta: „Kada bi se sva snaga i strast (…) koje se svake godine rasipaju za kockarskim stolovima (…) prikupile (…) bilo bi to dovoljno da se stvore rimski narod i rimska istorija. Ali upravo u tome i jeste stvar što svakog čoveka, rođenog kao Rimljanina, građansko društvo hoće da liši svega rimskog, i zato su (…) uvedene (…) hazardne i društvene igre, italijanske opere i elegantne novine“. Uostalom, nije li upravo rimski satiričar Juvenal i danas ponajviše poznat kao autor one čuvene krilatice o hlebu i igrama koje treba dati plebsu da ne bi došlo do pobuna?
Ako sportovi spadaju u društvene igre, onda i oni predstavljaju sredstva pomoću kojih građansko društvo hoće da pasivizira ljude i da ih liši upotrebe njihovih sopstvenih mogućnosti. Na Berneovom tragu možemo da se zapitamo šta bi sve moglo da se izgradi ukoliko bi se prikupile snage i strasti koje fudbalski navijači[1] iz nedelje u nedelju rasipaju na stadionima? Jer, strasno navijanje za sopstveni klub, koje je gotovo po pravilu uvek povezano i sa navijanjem protiv protivničkog kluba, predstavlja trošenje ogromne količine energije, snage i strasti. A šta tek reći za provale govora mržnje i nasilja na stadionima i oko stadiona, sukobima između navijača i policije, neprestanim tučama između navijačkih grupa, koje su često znale da dovedu do velikih tragedija kakva je bila ona na stadionu Hejsel u Briselu, 29. maja 1985. godine, pre meča finala Kupa šampiona između Juventusa i Liverpula. Koliko potencijalno kreativne energije, snage i strasti je tu protraćeno, i u nepovrat izgubljeno.
Ali, kao što su to dobro znali satiričari prošlih vremena, ništa tu nije slučajno. Fudbalski stadioni predstavljaju prostore građanskog društva u kojima ovo društvo kanališe i pasivizira energiju obespravljenih masa. Nakupljeno socijalno nezadovoljstvo i besperspektivnost, koji proizvode frustracije zbog individualne neostvarenosti i zbog nemogućnosti ispoljavanja sopstvenih kreativnih potencijala, pojedince pretvara u puke atome koji život u njegovoj energičnosti, snazi i strastvenosti osećaju samo kada se utope u neki kolektiv i tako postanu deo bezlične mase. Zbog toga što u svakodnevnom životu ne mogu da ispoljavaju svoje ljudske potencijale, ljudi postaju prinuđeni da sebe svedu na nivo mase koja deluje gotovo prema diktatu životinjskih instikata. I sasvim paradoksalno, samo tada se osećaju ljudima, zato što samo tada osećaju kako damari i energije života iz njih izlaze. Jer, kako je to primetio još Karl Marks, u okviru kapitalističkog sistema čovek se oseća samodelatnim „samo u svojim životinjskim funkcijama – jelu, piću, i rađanju, a u svojim ljudskim funkcijama oseća se samo kao životinja. Životinjsko postaje ljudsko, a ljudsko postaje životinjsko.“
Francuski filozof Žorž Bataj pisao je o tome da se kod nekog ljudskog bića osećanje punoće života, a time i suverenosti postojanja, postiže u trenucima šoka izazavanog pijanstvom, zanosom, snažnim smehom, orgijanjem. U tim trenucima buđenja suspregnutih i kulturom pripitomljenih životnih energija, nagona, potreba i strasti, pojedinci krše zabrane i izlaze iz okvira građanskog društva. Zatomljena energija života više neće da se povinuje etabliranim pravilima ponašanja jer hoće da se troši i baca, pa ako treba i da se žrtvuje. Tamo gde dolazi do provale ovih energija, u carstvu otpadnika i odmetnika, na marginama društva koje nastanjuju prosjaci i prostitutke, lumpenproleteri i ludaci, buntovnici i boemi, Bataj je pronalazio tačke otpora prema građanskom društvu. Međutim, građansko društvo pronašlo je strategiju borbe protiv potencijalno subverzivnih snaga. Ono pretvara „sportska borilišta“ u mesta na kojima svako slobodno može da ispolji višak životne energije. Tamo je svakom omogućeno da doživi trenutak suverenosti. Ispoljavanje nasilja na „sportskim borilištima“ jeste trenutak provale kolektivne suverenosti onih koji inače nisu suvereni. Ali njihova suverenost samo je lažna suverenost. Njihovo ispoljavanje nasilja kao trenutka suverenosti samo je fingirano ispoljavanje suverenosti. Sistem moći dopušta ispoljavanje trenutaka suverenosti na stadionima da bi obezbedio sigurnost samog sebe kao sistema moći. Kada nasilje eskalira, rešenje za kojim se poteže jeste pojačavanje zakonske regulative kojom se definiše način ponašanja na sportskim objektima (stadioni, hale), nakon čijeg eventualnog kršenja se predviđa rigorozna kaznena politika (dejstvo represivnih aparata države). Osim toga, momente ispoljavanja suverenosti obilato koriste desničarske organizacije. Zatomljenu životnu energiju koja se ispoljava na stadionima one kanališu za potrebe nacionalističkih, a često i rasističkih ciljeva.
Ali ostaje nam da se pitamo da li momenti provale suverenosti ipak mogu da budu iskorišćeni za emancipatorske ciljeve, što bi značilo da strast koja se ispoljava na tribinama stadiona i sportskih hala može da bude upotrebljena za pokretanje borbe protiv postojećeg kapitalističkog poretka? Drugim rečima, postavlja se pitanje da li i kako energija sa navijačkih tribina, koja je danas uglavnom reakcionarna, može biti pretvorena u revolucionarnu energiju? Zapravo, ovo pitanje već je odavno postavljeno. Naime, kontroverzni nemački psihoanalitičar Vilhelm Rajh u svojoj knjizi Masovna psihologija fažizma na jednom mestu se pita kako energija masa, koja se tako vidno ispoljava na fudbalskim stadionima, može da bude oslobođena i usmerena u pravcu ostvarenja racionalnih ciljeva radničke klase. Preko osamdeset godina je prošlo od trenutka kada je Rajh ovo pitanje postavio, a ono i dalje čeka na odgovor.
Da energija sa navijačkih tribina ipak može da bude emancipatorska, potvrđuju primeri navijačkih grupa koje su levičarski nastrojene. U tome prednjače navijači u Grčkoj, prvenstveno navijači atinskog AEK-a. Levo orijentisane navijačke grupe postoje i među navijačima turskog Bešiktaša, Olimpika iz Marselja i škotskog Seltika. Čast levičarskih navijačkih grupacija u zemljama nastalim nakon raspada socijalističke Jugoslavije čuvaju navijači NK Zagreb, koji se zovu Bijeli anđeli (White Angels). Tu su i popularni Robijaši, navijači Čelika iz Zenice, kao i pripadnici navijačke grupe Crvena armija (Red Army), koji podržavaju mostarski Velež.
Najpoznatiji predstavnici levičarskih navijačkih grupa ipak su radikalno levo orijentisani navijači italijanskog Livorna i umereno levo orijentisani navijači nemačkog St. Paulija. Fudbalski klub Livorno nije poznat prosečnom ljubitelju fudbala, jer već godinama tavori u nižim italijanskim ligama. Mnogi su ipak čuli za njegove navijače. Ni u jeku antikomunističke histerije koja je bila na delu u poslednjoj deceniji XX veka, navijačka tribina na stadionu „Armando Pići” u Livornu, gradu u kojem je osnovana Komunistička partija Italije, nije bila lišena komunističkih simbola. Na njoj se i danas na svakoj utakmici vijore zastave sa srpom i čekićem, ili sa likovima slavnih revolucionara, poput Ernesta Če Gevare, dok se iz hiljade grla ore revolucionarne pesme. Navijači Livorna ne prestaju da biju bitke sa fašistički orijentisanim navijačkim grupama, kakve su navijačke grupe rimskog Lacija ili Verone. Navijači Livorna su 1999. godine osnovali navijačku grupu Brigate Autonome Livornesi koja je bila radikalno levo orijentisana i otvoreno politična u svakoj mogućoj prilici i koja je preduzimala veliki broj konkretnih političkih akcija, zbog čega je trpela represiju režima koji je zatvorio veliki broj navijača ove navijačke grupe. Desetkovani hapšenjima, navijači su 2003. godine bili prinuđeni da raspuste ovu grupu. Međutim, samo godinu dana kasnije, navijači Livorna se ponovo organizuju i osnivaju novu navijačku grupu Curva Nord. Ova grupa nije propuštala priliku da se raznim vidovima akcija suprotstavi pošasti zvanoj Silvio Berluskoni. Heroj navijača Livorna je Kristijano Lukareli, koji je poznat po tome što je iz Torina prešao u Livorno iako je znao da će imati mnogo manja primanja, kao i po tome što je odbio milionsku ponudu iz Kine i ostao veran svom klubu. Posebno je upečatljiva bila njegova čuvena izjava tako retka među savremenim fudbalerima: „Neki igrači sebi sa milijardu lira kupe ferarija ili jahtu; ja sam sebi sa tim parama kupio samo dres Livorna…” U proleće 2018. godine, fudbaleri Livorna izborili su se za plasman u drugu italijansku ligu. Njihovi navijači odali su im počast tako što su na tribini razvili veliki transparent na kojem je pisalo: „Duga noć je završena, na horizontu, naše Sunce sviće“. Nadamo se da ova poruka može da važi i za levicu širom sveta.
Navijači fudbalskog kluba St. Pauli van fudbalske javnosti su mnogo poznatiji od navijača Livorna iako ovaj klub iz Hamburga već duži niz godina nije nastupao u Bundes ligi, najjačem fudbalskom takmičenju u Nemačkoj. Ovaj klub, koji se nalazi u radničkom delu Hamburga, trenutno je stabilan član druge nemačke lige, popularne Cvajte, a upravo zahvaljujući svojim navijačima postao je neka vrsta globalnog fenomena. St. Pauli, naime, u samoj Nemačkoj ima preko deset miliona navijača, dok navijačke grupe privržene ovom klubu iz godine u godinu niču širom sveta. Navijači St. Paulija godinama se bore protiv pokušaja da se poveća uticaj kapitala na razvoj kluba, u čemu uspevaju zahvaljujući uticaju koji imaju na samu upravu kluba. Kao i navijači Livorna, i navijači St. Paulija oštro reaguju na pojavu fašističkih grupacija na tribinama stadiona i u nemačkom društvu uopšte. Navijači St. Paulija poznati su i po brojnim akcijama podrške koju pružaju ugroženim društvenim grupama, poput pripadnika LGBT populacije i migranata.
Rukovođena primerima ovih navijačkih grupa, levica bi trebalo da se aktivira na planu politizacije sporta, recimo pružajući podršku inicijativama kakva je inicijativa No Calcio Moderno, koju su pokrenuli levo orijentisani italijanski navijači s ciljem da se suprotstave uticaju kapitalističkog tržišta kojim se fudbal pretvara u biznis, ali i pretvaranju stadiona u pozorišta u koja pristup imaju samo oni koji mogu da plate skupe karte. To bi značilo da ona mora da se suprotstavi praznim liberalističkim i elitističkim parolama i frazama o sportu koji ne sme da ima nikakve veze s politikom. Umesto da se pretvaraju u mesta za zabavu visokih klasa, fudbalski stadioni i sportske hale mogli bi da prerastu u tribine sa kojih se čuje glas potlačenih. Umesto parola podrške nacionalističkim herojima, na stadionima i u sportskim halama mogle bi početi da se vijore zastave i transparenti podrške potlačenima i obespravljenima širom sveta. U tom pogledu, levica je i dalje na potezu. Pred njom je zadatak da pronađe način da mnoge pripadnike radničke klase, koji, to treba otvoreno priznati, na stadionima i u sportskim halama, uglavnom čine veći deo svojevrsne rezervne armije kriminalnih i desničarskih trupa, animira ne bi li umesto lečenja socijalnih frustracija putem izkazivanja nacionalne i rasne mržnje i kroz pravljenje nereda u sportskim arenama, svoju energiju oslobodili kroz borbu protiv klasne nejednakosti i njihovog ključnog neprijatelja, naime, kapitalističkih vladajućih struktura koje podjednako tlače navijače praktično svih klubova i pripadnike drugih nacija i rasa. Problem je, međutim, u tome što se levica gotovo uopšte ne bavi fenomenima i problemima savremenog sporta.
[1] Kada govorimo o navijačima, prvenstveno imamo u vidu organizovane navijačke grupe.