Jugosloven koji je branio Staljingrad

Novi Plamen po prvi put na srpskohrvatskom jeziku objavljuje sećanja jugoslovenskog komuniste Danila Srdića na njegovo učešće u Oktobarskoj revoluciji i Ruskom građanskom ratu. Srdić je bio učesnik čuvene odbrane Caricina, koji je od 1925. godine nosio ime Staljingrad.

Danilo Srdić je bio među najpoznatijim Jugoslovenima u Sovjetskom Savezu i jedini poznati Jugosloven koji je učestvovao u jurišu na Zimski dvorac. Rodom iz Like, njegov životni put u narednih par godina bio je tipičan za mladiće iz južnoslovenskih delova Dvojne Monarhije koje je Prvi svetski rat radikalizovao: kao austro-ugarski vojnik, na Istočnom frontu je pao u rusko zarobljeništvo. Potom je 1916. godine upućen u Prvu srpsku dobrovoljačku diviziju. Iako ova divizija danas pamti prvenstveno kao primer srpsko-ruskog prijateljstva i zajedničke borbe dve monarhije u Prvom svetskom ratu, do proleća 1917. godine je preko polovine dobrovoljaca dezertiralo i priključilo se raznim revolucionarnim socijalističkim grupama.¹ Srdić u ovom zapisu, između ostalog, opisuje brutalnost rata i nehumane uslove u carskoj vojsci koje su njega i mnoge njegove saborce preveli na stranu boljševika.

Posle Februarske revolucije otišao je u Petrograd, gde je uhapšen od strane Privremene vlade. Utamničen je u Petropavloskoj tvrđavi u centru grada. Zanimljivo je da je među zarobljenim strancima u tvrđavi, pored Srdića, tada boravio i Josip Broz, mada se najverovatnije nisu sreli. Za Srdića je najvažniji bio susret sa boljševicima, koji su ga i oslobodili iz zatvora 6. novembra 1917. godine. Već sledeće večeri, Srdić je učestvovao u čuvenom jurišu na Zimski dvorac, nakon kojeg su boljševici i formalno preuzeli vlast.

Od 1919. godine bio je komandant jedne konjičke brigade Prve konjičke armije.  Zbog svojih vojnih uspeha je odlikovan Ordenom Crvene zastave, tada najvišim odlikovanjem u SSSR-u. Nakon završetka građanskog rata ostao je u Sovjetskom Savezu, školovao se i dostigao visoke činove u Sovjetskoj armiji. Živeo je u Minsku i bio je komandant Trećeg konjičkog korpusa, a 1935. godine izabran je u CK Komunističke partije Belorusije. Nedugo nakon hapšenja maršala Tuhačevskog, Srdić je otpušten iz službe. NKVD ga je uhapsio 15. juna 1937. godine. Osuđen je na smrt kao učesnik “vojno-fašističke zavere” 28. jula i streljan istog dana. Ovaj zapis objavljen je iste godine kada je Srdić  uhapšen, i ironično se završava hvalospevom Staljinu, čoveku čija Velika čistka je i dovela do Srdićeve smrti.

Jedina biografija Srdića objavljena na srpskohrvatskom jeziku dostupna je u celosti na internetu.

Od Balkanskog Poluostrva do crvenog Caricina

Danilo Srdić

U redovima herojskih zaštitnika crvenog Caricina posebnom istrajnošću i odvažnošću istakao se Prvi srpski komunistički puk.

Srbi, Crnogorci, Hrvati, Slovenci.

Oni su, kao lavovi, branili od belih svaki pedalj zemlje na prilazu Caricinu. Sa hrabrošću koja je zapanjila čak i neprijatelje, odbranili su se od deset puta jačeg protivnika. Kada bi pali u zarobljeništvo, bez straha su stajali pred puščanim cevima i – vičući „Živela svetska revolucija!“ – umirali.

Odakle su se pojavili takvi herojski borci?

Šta je podstaklo njih, ljude s dalekog Balkanskog poluostrva, da u 1917. godini pod lenjinskim sloganima, ruku pod ruku sa radnicima Rusije, krenu na barikade Jekaterinoslava, Kijeva, Odese?

Šta je pokretalo njihovu volju i njihova srca kada su se, bespovratno stupivši u u veliki građanski rat, na strani sovjeta, borili i umirali na prilazu Caricinu, na beskrajnim poljima Voronježa i Ukrajine?

*****

1914. godina…

U dalekom Sarajevu zagrmeo je pucanj.

Srpski nacionalisti ubili su austrijskog princa Ferdinanda.

Pucanj je bio fatalan. Bio je to signal za imperijalističku klanicu. Imperijalisti, koji su se decenijama pripremali za svetski rat za podelu sveta krenuli su jedan na drugog. Grozničavo su radili vrhovni štabovi, koji su na front upućivali milione ljudi.

U klanicu, u ime interesa šake bankara i preduzetnika, pošli su osiromašeni, izgladneli, žestoko eksploatisani i obmanuti radnici i seljaci Srbije. Popovi sa krstovima u rukama pozivali su ih u borbu sa Austrijancima, koji su ugrožavali nezavisnost male, ali herojske države. Korumpirane novine trubile su o velikoj bratskoj Rusiji, uz čiju pomoć će Srbi odbraniti svoju otadžbinu od neprijatelja.

U klanicu su pošli i ugnjeteni narodi „šarolike“ Austro-Ugarske imperije – Srbi, Hrvati i Slovenci. Blagosiljajući ih za bitke i za smrt, ondašnji popovi pričali su o velikoj Austro-Ugarskoj carevini, koja će ujediniti Slovene pod svojim pokroviteljstvom, i o varvarskoj Rusiji, koja donosi jaram i bič.

Rat do istrebljenja je počeo. Ubrzo je Srbija pregažena čizmom austro-ugarske armije. Većina vojnika i oficira okupirane države bežala je u Rusiju. U isto vreme, i iz austrijske armije su stotine, hiljade ljudi, a nekad i celi pukovi Srba, Hrvata i Slovenaca prelazili na stranu Rusije.

Gravitiranje tih slovenskih naroda ka Rusiji imalo je duboke korene u prošlosti. Popovi, buržoaska štampa i učitelji vekovima su balkanskom slovenskom radništvu nametali san o ujedinjenu svih slovenskih naroda pod žezlom velike, autokratske, srodne po krvi, jeziku i veri – Rusije.

A ruski imperijalisti, sa svoje strane, razvijali su svest kod  ruskih vojnika parolama o zaštiti ugnjetenih Slovena, njihovom oslobođenju od stranog jarma, o stvaranju Velike Rusije od Severnog do Sredozemnog mora, o osvajanju Dardanela, o postavljanju pravoslavnog krsta na Aju Sofiju. Tako je funkcionisala buržoaska propaganda, koja se suptilno igrala sa nacionalnim i verskim osećanjima radništva, uporno prikrivajući klasne protivrečnosti, pažljivo sakrivajući stvarne ciljeve – osvajanje novih tržišta na Balkanu za imperijalističku pljačku.

I tako se sredinom 1916. godine u „bratskoj“ Rusiji našlo oko 300 hiljada ratom ojađenih Srba, Hrvata i Slovenaca, koji su se dobrovoljno predali ili pali u zarobljeništvo. Međutim, njihove nade o dobrodošlici i toplom prijemu braće Rusa rušile su se jedna za drugom. Umesto gostoprimljivih domova čekali su ih koncentracioni logori, umesto hleba i soli – sledovanja hrane, umesto bratskih zagrljaja – oružana straža i bičevi.

Srpski ambasador u Rusiji Spalajković pokušao je da na svoj način „spase sunarodnike.“ Uz saglasnost Antante, u Rusiji je počelo formiranje „dobrovoljačkih“ divizija Srba za borbu protiv Nemaca i Austrijanaca.

Našlo se oko 60 hiljada „dobrovoljaca“ koji su bili spremni na sve, samo da izađu na slobodu iz „gostoprimljivih“ žičanih ograda koncentracionih logora.

„Dobrovoljce“ su poslali u Odesu radi organizovanja, obučavanja i slanja na rumunski front. No, samo nedelju dana posle slanja na front počelo je masovno dezerterstvo. Uhvaćene dezertere streljali su bez suda i istrage u dvorištu fabrike kablova koja je pretvorena u baraku. One koji su samo pokušali beg bi su javno bičevali, a potom slali u samicu.

U jesen, prva „dobrovoljačka“ divizija je poslata na rumunski front. Tamo je ušla u sastav 47. armijskog korpusa pod komandom generala Zajončkovskog i u roku od mesec dana, deo dobrovoljaca je pao u bugarsko zarobljeništvo, a deo je napustio front i pobegao nazad u Rusiju. Novopridošlu drugu srpsku diviziju čekala je ista sudbina.

Srpski generali Živković i Hadžić, nakon što su izgubili svu nadu u bojne sposobnosti „dobrovoljaca“, dobili su dozvolu da odvedu ostatke divizije u oblast Odese, Nikolajeva, Voznjesenska, Jelizavetgrada i Hersona. Generali su još računali da će, posle kratkog odmora, ponovo oformiti srpske jedinice, rešiti se nepouzdanih i iznova baciti jedinice na front.

No, već je bilo kasno.

Počela je Februarska revolucija u Rusiji. U pukovima je atmosfera ključala. Nezadovoljstvo drakonskom disciplinom, javnim bičevanjima, slabom ishranom, neravnopravnim položajem u odnosu na ruske vojnike – rasli su iz dana u dan. Oslabila je vojnička disciplina. Izbijale su pobune: najjača od njih bila je takozvana šećerna buna (srpski vojnici zahtevali su da umesto četiri dobijaju dvanaest komada šećera – isto kao i ruski vojnici).

U aprilu 1917. godine vojnici u pukovima osnivaju vojničke komitete. Komiteti siznose slogan „Dole prutovi!“, bore se za poboljšanje materijalnog položaja vojnika i organizuju, uprkos protivljenju oficira, učešće srpskih vojnika u prvomajskim svečanostima zajedno sa ruskim radništvom.

Privremena vlada iznela je parolu „Rat do pobedonosnog kraja!“ Sluganski, ovu parolu su prihvatili i srpski generali, računajući da će vojnicima skrenuti pažnju sa revolucije i ponovo uspostaviti narušenu disciplinu. Međutim, prvih dvadeset hiljada srpskih vojnika poslatih na front odbilo je da ide u rat.

Srbe su razoružali.

Kao izdajnike „Aleksandra IV“ Kerenskog, poslali su ih u koncentracione logore u Darnici kraj Kijeva. „Dobrovoljci“ su se ponovo našli u zarobljeništvu, zajedno sa desetinama hiljada ratnih zarobljenika koji su se nalazili ovde još od početka imperijalističkog rata.

Ratni zarobljenici bili su protiv rata, protiv srpske buržoazije, protiv korumpiranih oficira i generala, ali još uvek nisu imali jasan akcioni plan. Postojeće organizacije, „Jugoslovenski revolucionarni savez“ u Kijevu i „Revolucionarni komitet“ u Jekaterinoslavu, još uvek nisu imale uticaj kojim bi mogle ujediniti svu masu ratnih zarobljenika oko jedinstvenih slogana.

Tek pred sam Oktobar 1917. godine, kada su ruski boljševici ostvarili uticaj i preuzeli rukovodstvo revolucionarnim organizacijama srpskih vojnika, desio se odlučujući prelazak na stranu boljševizma od strane većine vojnika. Isključivo zahvaljujući čvrstom rukovodstvu i pomoći od strane ruskih boljševika, srpski vojnici stali su odlučno i neopozivo na stranu proletarijata.

Tako su se u Rusiji pojavili herojski narodi Balkanskog poluostrva. Bačeni u vrtlog svetskog imperijalističkog rata, prošavši kroz njegove užase, kroz nacionalno ugnjetavanje i mučenje u barakama, kroz režim koncentracionih logora, podstaknuti su partijom velikog Lenjina da se bore za diktaturu proletarijata. Oni su svim srcem bojevali za nju, za sovjetsku vlast, rame uz rame sa braćom po klasi – proletarijatom i radnim seljaštvom Rusije.

*****

Krajem 1917. i početkom 1918. godine na teritoriji Ukrajine i u nizu gradova Rusije već su postojali samostalni crvenoarmijski odredi sastavljeni od Srba, Crnogoraca, Hrvata i Slovenaca. Najveći od njih bili su Kijevski odred pod komandom kožarskog radnika Maksima Čonke (Čonka je poginuo u borbi sa Nemcima i hajdamacima [ukrajinskim ustanicima] kod Njižnje-Dnjepropetrovska),² odred Barabaša,³ koji je ulazio u sastav sovjetske revolucionarne Ukrajinske armije, i Prvi srpski sovjetski odred pod komandom Srdića, koji je imao  oko 1000 boraca sa tri mitraljeza.

U proleće 1918. deo srpskih odreda, koje su potisnuli Nemci i hajdamaci iz Ukrajine, izlazi u borbe prema Caricinu.

Tamo odlazi i herojski odred Dundića⁴ sa 150 bajoneta, koji je ulazio u sastav ratne grupe Siversa. Ovde se on „stapa“ sa morozovo-donjeckim odredom, kojim je komandovao rostovski krojač, sada korpusni komesar, drug Šćadenko.

Ovamo se prema boljševičkom Caricinu borbom probija Prvi srpski sovjetski odred. Pod rukovodstvom boljševika Jekaterinoslava⁵ Kvirinča i Averina, zajedno sa radnicima brjanske fabrike i letonskim odredom Berkisa, on je branio Jekaterinoslav od Nemaca i hajdamaka. Pod pritiskom nadmoćnijih sila protivnika, u neprekidnim borbama, snoseći velike gubitke, odred se povlačio do stanice Sinjeljnjikovo. Stegnut u čelični prsten nemačke vojske i hajdmackih bandi, odred se probio snažnim i retko smelim udarom. Uputivši se prema Caricinu, imajući iza sebe nasrćućeg neprijatelja, odvažno se odbivši od njega, srpski crvenoarmejci su došli do caricinskog fronta. I ovde su, sa odredima Tulaka i proleterima Caricina, odlučno branili, od kontrarevolucionarnih donskih kozaka, prilaze toj boljševičkoj tvrđavi na Volgi.

Stanica Ilovljinskaja…

Pod pritiskom belokozačke konjice generala Fichelaurova srpski odred napušta Ilovlju.

Umorni od neprekidnih borbi, dugog hodanja, besanih noći – borci s mukom odbijaju kozačke bande. Okruženi neprijateljima u Avilovskoj uvali, oni pucaju do poslednjeg patrona, nekoliko puta idu u kontranapad i odlaze, ostavljajući za sobom 140 boraca, koje su ubili belogardejski kozaci.

Zasedanje Caricinskog Saveta odbrane.

Šef caricinskog fronta Tulak obaveštava: Između stanica Log i Ilovlja, u uvali Avilovskoj, iz odreda Srdića poginula je cela Druga srpska četa, koja se herojski borila do poslednjeg patrona, do poslednjeg borca.

Ali izvanrednim snagama bela konjica bila je opkoljena i uništena.

*****

Zimsko jutro 1918. godine. Naša divizija izašla je iz Abganerova u Aksaj. Prva brigada kretala se u jednoj koloni po širokom putu Abganerovo – Aksaj, a krimski puk sa leve strane  u odnosu na prvu brigadu, ivicom iza nje. Jak sneg i mećava. Veza sa prvom brigadom se prekinula i puk je skrenuo ulevo 4 – 5 km sa širokog puta. Neočekivano sa desne strane se začula puščana i mitraljeska paljba. Promenio sam pravac i pokrenuo puk prema paljbi. Prešavši dva kilometra glavna vojna straža puka dočekana je puščanom paljbom sa ivice salaša (to je 5 – 6 kilometara od Abganerova do velikog puta, koji vodi za Aksaj). Puk se zaustavio. Delovi su neodlučno tapkali u mestu. Odjednom od nekuda, iz mećave koja je besnela, pojavio se drug Buđoni.⁶ On je odmah naredio da dva eskadrona sa mitraljezima u kamenolomu preseku put protivniku za odstupanje u Aksaj, a ostalim delovima puka da zauzmu salaš i razbiju 3 stotine protivničkih konjanika, koji su se nalazili na njemu. Mi smo trebali da krenemo u napad za 15 minuta, nakon što bude bude zauzet široki  put (koja je mogla biti korištena za odstupanje protivnika).

Puk počinje pokret. Na kraju na salašu, koji je zauzeo protivnik, začula se uzmenirenost. Ja puštam vod u bujicu na salašu, a ostali delovi puka, po tri kolone u liniji, kreću za njim. Sa salaša iskače dve stotine protivnika i bacaju se na vod koji je poslat u napad. Poslednji odlazi. Tada se ja obrušavam na protivnika sa tri eskadrona, on ne izdržava napade i naglo beži preko salaša putem za Aksaj. Tamo ga dočekuju mitraljeskom vatrom u krilo. Dva eskadrona, poslata blagovremeno po nalogu Buđonija, presecaju mu put i posle kratke borbe, uz pomoć tri eskadrona koji ga prate, uništavaju se tri stotine protivnika. Male grupice oficira koji su pobegli u stepu hvataju delovi Prve brigade.

Gubici sa naše strane: teško ranjen pomoćnik komandira eskadrona Čerepanov, devet crvenoarmejaca lako ranjeno, ubijena četiri konja i troje ranjeno.

Nastavljajući kretanje, Druga brigada započela je u 2 sata (preko dana) bitku na prilazima Aksaju. Krimski puk dobio je od druga Buđonija naredbu da napadne s leđa i krila konjicu protivnika, koja se kretala sa salaša Hlebni za Aksaj. U međuvremenu, iz Aksaja su se pojavile velike kolone konjice protivnika, snage oko tri puka, koja su krenula na Prvu brigadu. Tada je Krimski puk dobio  naredbu da napadne, zajedno sa Prvom brigadom, kolone koje su se pojavile. Za zadržavanje konjice koja se kretala sa salaša Hlebni da pomogne protivniku, ja sam uputio jedan  eskadron sa sedam mitraljeza koji su prisilili jednu konjičku grupu da skrene ulevo i preusmeri se na severo-istočnu okolinu Aksaja preko mosta na Gnjiloaksajskoj reci. Istovremeno  s tim, Prva brigada prelazi u napad na levo krilo i frontalno na protivnika. Dolazi do žestoke bitke sabljama. Protivnik se drži čvrsto. Za to vreme je drug Gorodovikov pokrenuo brzi konjički eskadron Krimskog puka i dva mitraljeza i napao protivnika iz pozadine. Kada je Buđoni sa Prvom brigadom napao krilo protivnika, Gorodovikov je upao iz pozadine u prostor između kolona protivnika. Protivnik beži u panici: Prva brigada na njegovim leđima uskače u Aksaj. Krimski puk skreće na salaš Hlebni i završava uništenje. Belogardejci, pobacavši mitraljeze i teretna kola, u malim grupama od po 10 – 15 ljudi razišli  su se po stepi, ali veliki deo njih već je bio ubijen.

U tim borbama Krimski puk postaje „čedo“ Buđonija.

*****

Neprijatelj je sve upornije napadao crveni Caricin. Beli su odlično ocenjivali važan strateški položaj tog grada, koji se nalazio na mestu spajanja Kaspijske oblasti i Moskve, između Dona i Zavoložja.

Ipak, herojski grad nije se predavao. Čak naprotiv, pod rukovodstvom drugova Staljina i Vorošilova⁷ grad se pretvara u nepristupačnu tvrđavu. Na incijativu drugova Staljina i Vorošilova osniva se regularna oružana sila Caricina – Deseta Crvena armija. U regularne pukove, brigade i divizije, uključuju se usitnjene kolone, grupe i odredi. Tri srpska odreda po naređenju Vorošilova uključuju se u Čornij Jar i tamo, vodeći istovremeno žestoke borbe sa konjicom belih, formira se Prvi Jugoslovenski komunistički puk pod komandom Srdića.⁸

U isto vreme od rezervne Caricinske divizije, Prvog krimskog konjičko-gardijskog sovjetskog puka i Srpske divizije osniva se Treći konjički puk. On ulazi u Prvu ujedinjenu Donsku sovjetsku konjičku diviziju Buđonija.

Ušavši u sastav Buđonijeve konjice, Treći konjički puk požrtvovano se bori kod Gnjiloaksajskog sa kozačkom vojskom.

Istupajući jednom na mitingu drug Buđoni je izjavio:

– Vidite te ljude – Srbe. To su pravi revolucionari. Mi, Rusi, borimo se u svojoj zemlji, tučemo svoju  buržoaziju i kontrarevolucionarne oficire. A ti ljudi nemaju u Rusiji ni rođake, ni svoje domove, ni rodna sela, a bore se hrabro kao i mi. To su pravi internacionalni borci.

U borbi za odbranu Caricina Srbi – crvenoarmejci i komandiri pokazali su  retko junaštvo, hladnokrvnost, izdržljivost i hrabrost.

U jednoj od žešćih bitaka kod stanice Sarepta komandir mitraljeskog voda Georgijević D.⁹ pokrivao je povlačenje crvenog konjičkog puka po ledu preko reke Volge. Precizna i česta vatra mitraljeza tukla je redove belih. Stotinama leševa oni su prekrili privološka polja. Tada je svu vatrenu snagu neprijatelj usmerio na crveni mitraljez. Poubijani su svi mitraljesci.

Potom je Georgijević sam uzeo mitraljez. On je do poslednjeg patrona ispalio ceo mitraljeski redenik na konjicu kapetana Kudrjavcova. I kada je odjeknuo poslednji pucanj, da ne bi dospeo u ruke belih, da im ne bi dao mitraljez, zajedno sa mitraljezom bacio se sa strme i visoke provalije na kamenitu obalu Volge.¹⁰

Lazar Čolin, koji je bio izuzetno izdržljiv, hrabar i snalažljiv, noćima se uvlačio u štabove belih. Predstavljajući se kao srpski oficir, dobijao je od uslužnih članova štaba najtačnije i najvrednije podatke o planovima i položaju protivnika. Bivši komandant brigade Timošenko S. K.  – jedan od najhrabrijih komandira konjice i najbliži saradnik Buđonija, često pominje tog borca – heroja.

Grupa srpskih oficira, koja se jedanput provukla u caricinske kasarne srpskog odreda, agitovala je da se spoje sa Čehoslovacima. Tada su obični borci, Šupinović i Bukodinović, uhapsili kontrarevolucionare i predali ih revolucionarnom sudu.

*****

Budući istoričari će u prekrasnim i uzbudljivim knjigama uobličiti herojsku borbu crvenoarmijaca – Srba, njihov težak put od buržoaskog Sarajeva do carske Odese, od belogardejskog Jekaterinoslava do crvenog Caricina. U tim knjigama će se pričati o ljudima, koji su pokretani velikim idealima komunizma nesebično predati proleterskom internacionalizmu, borili se i umirali za sovjetsku vlast na poljima Rusije.

Mnogi od boraca crvenoarmijskih srpskih jedinica rade i danas u Sovjetskom Savezu – u fabrikama, na poljima kolhoza, u Crvenoj Armiji.

Oni su našli svoju, pravu otadžbinu, za koju su se borili u godinama građanskog rata. Ta otadžbina je SSSR.

Kada neprijatelj proba da „gurne svoju svinjsku njušku u naš sovjetski vrt“, tada će bivši Srbi-crvenoarmejci, na prvo naređenje svog caricinskog učitelja i vaspitača – prvog maršala Sovjetskog Saveza, Klimenta Vorošilova, na prvi poziv voljenog Semjona Mihajloviča Buđonija, ponovo stati u redove Crvene Armije. I teško onima koji posegnu na nezavisnost socijalističke otadžbine. Nas će povesti u borbu najhrabrija u svetu, kaljena u mnogogodišnjim klasnim bitkama partija boljševika i na njenom čelu – naš stariji rukovodilac za odbranu Caricina, veliki vožd sovjetskog naroda – S t a lj i n.

Priredio: Stefan Gužvica

foto: Danilo Srdić (sedi, u sredini) sa jugoslovenskim Oktobarcima u Moskvi 1930. godine. Levo od njega je Ivan Matuzović, a desno Nikola Kovačević. Stoje, sleva nadesno, Dimitrije Georgijević i Ivan Muftić

1. Vujica Kovačev, Na zajedničkom frontu revolucije: Veze između jugoslovenskih i mađarskih komunista 1918-1919. i učešće Jugoslovena u mađarskoj revoluciji 1919. godine (Beograd: Institut za savremenu istoriju, 1987), 30-31.
2. Misli na Maksima Čanka (1886-1918) iz Like. Pre rata je bio socijalista sledbenik ideja Svetozara Markovića, koji je prebegao u Srbiju 1914. godine i borio se u srpskoj vojsci. Prešao je Albaniju, a potom je sa Krfa upućen u Odesu, gde se pridružio Srpskom dobrovoljačkom korpusu, koji je napustio da bi se priključio boljševicima. Bio je vodeći rukovodilac jugoslovenskih revolucionara u Kijevu sve do svoje pogibije.
3. Gustav Barabaš (1889-1937) iz Velike Gorice, postao je komunista u vreme Ruske revolucije i bio je član Jugoslovenske grupe pri boljševičkoj partiji. Krajem 1919. godine vraća se u zemlju, ali nije mogao da se bavi političkim radom zbog policijske prismotre, pa je 1923. godine ponovo otišao u SSSR i dobio sovjetsko državljanstvo. Radio je u Narodnom komesarijatu za šumarstvo, bio je šef sovjetske Trgovačke misije u Beču, a potom i u predstavništvima SSSR u Engleskoj, Holandiji, Egiptu i Italiji. Milanu. 1931. godine vratio se u Moskvu i prešao u Glavnu saveznu upravu za izvoz drveta. 1935. godine radio je pri predstavništvu KPJ u Kominterni.  Uhapšen je pod lažnim optužbama i streljan 1937. godine.
4. Aleksa Dundić (1896-1920) bio je najpoznatiji Jugosloven heroj Ruskog građanskog rata. Rodom iz Dalmacije, kao i mnogi drugi Jugosloveni, radikalizovao se u vreme Ruske revolucije 1917. godine i priključio boljševicima. Borio se kao konjanik pod komandom Vorošilova i Buđonija. Poginuo je u borbi sa belogardejcima kod Rovna u Ukrajini 1920. godine. O njegovom životu je 1958. godine snimljen sovjetsko-jugoslovenski film.
5. Jekaterinoslav je 1926. godine dobio ime Dnjepropetrovsk, po ukrajinskom komunisti Grigoriju Petrovskom. 2016. je preimenovan u Dnjepro, u skladu sa ukrajinskim zakonom o „dekomunizaciji”.
6. Semjon Buđoni (1883-1973),  jedan od vodećih komandanata Crvene armije u Ruskom građanskom ratu. Bio je ekspert za konjicu, ali nikada nije naučio osnove mehanizovanog ratovanja. Smenjen je 1941. godine, nakon što je njegova greška dovela do smrti i zarobljavanja preko milion sovjetskih vojnika u Ukrajini.
7. Kliment Vorošilov (1881-1969), stari boljševik, član partije od 1905. godine, jedan od vođa Crvene armije u Ruskom građanskom ratu, Narodni komesar odbrane od 1925. do 1940. godine i jedan od pet Maršala Sovjetskog Saveza.
8. U jesen 1918. godine, po naređenju komandanta Desete armije, pešadinci toga puka ušli su u 37. streljačku diviziju, a konjički eskadron – u konjicu Buđonija. [ovo je jedina primedba autora teksta – S.G.]
9. Dimitrije Georgijević (1884-1959), pravo prezime Bugarski, bio je član Srpske socijaldemokratske partije od 1908. godine. U Rusiji se kao ratni zarobljenik pridružio boljševicima. Posle Građanskog rata, ostao je u SSSR-u, školovao se, i radio u Međunarodnom agrarnom institutu. Borio se kao dobrovoljac u Španskom građanskom ratu, a u Jugoslaviju se vratio kao vojnik Crvene armije 1944. godine. Posle rata bio je general-potpukovnik JNA.
10. Iako Srdić to ne razjašnjava, Georgijević je preživeo pad, domogao se konja jednog belogardejca, i uspeo da se izvuče živ.