Poslednji deo filma posvećen je površnom pregledu situacije na Kosovu osamdesetih i brzinskom preletu kroz devedesete i NATO intervenciju 1999. godine. “Težina lanaca” nije prvi filmski uradak Borisa Malagurskog posvećen istoriji Kosova. Godinu dana pre, 2009. godine, objavio je dokumentarni film posvećen položaju kosovskih Srba pod nazivom „Kosovo: Možete li zamisliti?” (Kosovo: Can you imagine?). Tema filma su težak socijalni položaj (isključivo srpskog) stanovništva na Kosovu i njihova izbjeglička iskustva. Naslovnim pitanjem Malagurski implicira da je nemoguće zamisliti da se takvo nešto dešava „usred Evrope u 21. veku.” Međutim, jedino ono što je u tom filmu, kao i popularnijoj „Težini lanaca” nezamislivo, jesu lakoća ignorisanja istorijskih činjenica i manipulacija već poznatima u svrhu afirmacije šovinističkih argumenata, koji u delovima o Kosovu očekivano dosežu vrhunac.
Prećutani vekovi i prećutane borbe
Čitava istorija Kosova kod Borisa Malagurskog nagurana je u nekoliko rečenica u kojima ističe sledeću hronološku osovinu: 500 godina turske vlasti, „legalno oslobođenje” 1912. godine, opadanje broja Srba, okupacija Kosova u Drugom svetskom ratu od strane „albanskih fašista” i istrebljivanje Srba, albanski zahtevi za republičkim statusom 1968. godine, Ustav i „praktično sticanje republičkog statusa” 1974. godine, te kriza osamdesetih u kojoj su „albanski lideri nastavili ono što su započeli u Drugom svetskom ratu.” Osim što zapostavlja važne međukorake, prikaz svakog od ovih razdoblja od starta je ispunjen nacionalističkim lažima, tako da se njihovoj dekonstrukciji može pristupiti jedino nešto detaljnijom, hronološkom obradom.
TEŽINA LAŽI BORISA MALAGURSKOG – PRVI DEO: HILJADUGODIŠNJI KOSOVSKI BOJ
TEŽINA LAŽI BORISA MALAGURSKOG – DRUGI DEO: “CIA SNAJKA, CIA”
TEŽINA LAŽI BORISA MALAGURSKOG – TREĆI DEO: BOSANSKI LEBENSRAUM
U prvom delu ovog teksta pisali smo o simplificirajućem prikazu turske vladavine prema kojem su se 500 godina Srbi kao hajduci borili protiv osmanske vlasti i bili nabijani na kolac, dok su muslimani, pa tako i Albanci, uživali prvilegije. Da su na Balkanu u vreme Osmanskog carstva vladajuće muslimanske klase eksploatisale i tlačile većinski hrišćansku raju poznato je svakome sa osnovnoškolskim poznavanjem istorije. Međutim, ignoriše se da se feudalna eksploatacija vrlo često odvijala po konfesionalnim linijama, koje su tako ujednačene sa klasnim, dok o „nacionalnom“ ugnjetavanju u savremenom smislu u Osmanskom carstvu nije bilo reči. Tu činjenicu srpski (i drugi balkanski) nacionalisti uporno ignorišu, a svoju verziju istorije koriste za relativizaciju zločina počinjenih od strane srpskih nacionalističkih elita u poslednjih nekoliko decenija.
Osmanski period na području današnje Srbije i Kosova obeležile su migracije stanovništva. Albanaci su se u plodnije krajeve doseljavali iz planinske i siromašne severne Albanije, a Srbi su se sa područja „Stare Srbije” doseljavali u današnju Šumadiju, Mačvu i Vojvodinu. Krajem 17. i sredinom 18. veka vode se ratovi između Osmanlija i evropskih sila. U jednom trenutku (tokom rata 1737–1739) Austrijanci zauzimaju čak i Niš, a nakon povratka turske dominacije još Srba se seli preko Dunava u Austriju, a velik broj Albanaca naseljava oblasti današnje južne Srbije i Makedonije.
Smatra se da albansko stanovništvo već krajem 18. veka na Kosovu postaje većinsko.[1] Sve ovo samo je uprošćeni i mali deo velikih geostrateških promena pod uticajem svetskih sila. Borbe za nezavisnost vođene u Prvom i Drugom srpskom ustanku i konačno međunarodno priznanje Kneževine Srbije značili su pogoršanje položaja Albanaca naseljenih na području Kuršumlije, Prokuplja, Leskovca i Niša kada je Srbiji pripalo nekoliko stotina albanskih naselja.[2] Iako je člancima 35. i 39. Berinskog sporazuma jasno istaknuto da u novopripojenim krajevima muslimani i hrišćani treba da uživaju jednaka građanska i politička prava, dolazi do masovnih prisilnih iseljenja Albanaca iz tih krajeva i spaljivanja albanskih sela i gradskih četvrti. Tada dolazi i do jedne od mnogih „razmena stanovništva”, kada u napuštena albanska područja Topličkog okruga dolaze kolonisti iz Crne Gore is s Kosova, koji su se na teritoriji Kosovskog vilajeta (još uvek Osmansko carstvo) takođe našli pod pritiskom.
Od sredine 19. veka i Albanci se bore za sve veći stepen autonomije. Tada nastupa razdoblje poznato kao „Albanski narodni preporod,”[3] u kojem su se razvili pokreti kačaka, albanske verzije hajduka, koji su se borili protiv turske vlasti. Ključnu ulogu odigrale su političke organizacije koje su 1878. godine rezultirale osnivanjem Prizrenske lige, kao reakcije na Berlinski kongres na kojem su kao suverene priznate Bugarska, Rumunija, Srbija i Crna Gora, ali ne i Albanija – čime su mnoga većinski albanska područja (spomenuti Toplički krug, te npr. Plav, Gusinje i Ulcinj) došla pod stranu (srpsku i crnogorsku) vlast.
Abdul Frašeri, jedan od osnivača Lige protestovao je zbog tih odluka: „Ako velike sile osude ovaj hrabri i slobodoljubivi narod da ostane u ropstvu, ili još gore da bude podeljen između susednih država, Balkansko poluostrvo nikada neće imati mira, jer Albanci nikada neće prestati da se bore za svoju nezavisnost.”[4] Na istoj liniji bio je i Dimitrije Tucović: „Arbanasi su se našli između čekića i nakovnja, između Turske protiv čijeg jarma su se borili i balkanskih državica koje su im nosile nov jaram. Srbija zlostavlja i progoni arbansko naselje iz četiri zadobivena okruga, Crna Gora nadire sa severa u srce severnoalbanskih plemena a Grčka traži izvesne oblasti na Jugu.”[5]
Liga tada ulazi u period oružanog suprotstavljanja Osmanlijama i biva raspuštena 1882. godine. Poslednje uspešno tursko gušenje albanskog ustanka na području Albanije i Kosova desilo se 1910. godine. Početkom 1912. dolazi do velikog ustanka kojim Albanci zauzimaju čitavo Kosovo, severnu Albaniju i Skoplje. Istanbul je bio ostavljen bez izbora i priznaje autonomnu Albaniju, što je na kratko predstavljalo prvotni cilj Prizrenske Lige – ujedinjenje četiri većinski albanska vilajeta (kosovski, janjinski, bitoljski i skadarski) u jedan. Ovo je izazvalo akciju balkanskog vojnog saveza (Bugarska, Grčka, Crna Gora i Srbija), te razradu plana podele Evropske Turske koji nije predviđao postojanje Albanije. Vođe albanskog ustanka okupljaju se u Skoplju, tadašnjem glavnom gradu kosovskog vilajeta, i pripremaju se za odbranu u slučaju srpske invazije koja je ubrzo usledila.
Krajem godine balkanske države zajednički napadaju Osmansko carstvo, te između sebe dele sve teritorije naseljene Albancima, koje je Prvi balkanski rat zatekao kao naciju bez međunarodno priznate države. Prilikom zaposjedanja tih područja, počinjeni su nebrojeni zločini etničkog čišćenja, pogrom i proterivanja.
Radi ispitivanja zločina Karnegijeva zadužbina za međunarodni mir formirala je posebnu komisiju, koja je 1913. godine poslata na Balkan. U njenom izveštaju navodi se: „Kuće i čitava sela su pretvorena u pepeo, nenaoružano i nedužno stanovništvo je masovno masakrirano, neverovatni akti nasilja, pljačke i surovosti svake vrste – to su sredstva koja je primenjivala i još uvek primenjuje srpsko-crnogorska vojska, u cilju potpunog preinačenja etničkog karaktera oblasti naseljenih isključivo Albancima.”
Član Srpske socijaldemokratske stranke i budući clan KPJ, Kosta Novaković, ukupan broj žrtava tokom 1912. i 1913. godine u svim albanskim oblastima pod srpskom kontrolom procenjuje na oko 120.000 ljudi oba pola i svih uzrasta.[6] Zauzimanje Kosova, sprovedno nasilno i protivno očiglednoj demokratskoj težnji velike većine stanovništva, Lav Trocki, tadašnji novinski dopisnik s ratišta, prokomentarisao je na sledeći način: „Srbija je zadobila Kosovo, ali i mlinski kamen na vratu svog razvitka.”
Istovremeno, albanske glavešine se pred vojnom ofanzivom balkanskog saveza povlače u Valonu, gde su krajem 1912. proglasili nezavisnu albansku državu. U Londonu je, radi ustanovljenja granica na Balkanu, sazvana konferencija ambasadora velikih sila (Austro-Ugarske, Italije, Rusije, Francuske, Nemačke i Ujedinjenog Kraljevstva). Prvog dana konferencije, 17. decembra 1912. godine, donet je načelni zaključak o formiranju Kneževine Albanije, garantovan od strane šest sila. Jedan od glavnih strateških interesa imperijalističkih zemalja prilikom priznavanja Albanije bio je u njenom trenutnom potčinjavanju i sticanju kontrole nad 300 kilometara morske obale s brojnim trgovinski važnim lukama.
Sredinom 1913. godine velike sile su Kneževinu Albaniju stavile pod upravu međunarodne komisije na period od deset godina, a za prvog kneza Albanije postavljen je Nemac Vilhelm od Vida. Kneževina Albanija obuhvatala je oko polovine albanskog naroda na Balkanu, dok se druga polovina uglavnom našla u okviru Srbije, Crne Gore i Grčke. Na čelu Kneževine smenjivale su se mnoge uprave postavljane direktno od strane velikih sila, čemu su se protivili revolucionarniji učesnici ustanka iz 1912. godine, poput Bajrama Curija. On se početkom 1920-ih odmetnuo i započeo gerilsku borbu na jugoslavensko-albanskoj granici.[7]
Što se prostora Kosova tiće, on se od kraja Prvog svetskog rata nalazio pod snažnom srpskom upravom. Period Kraljevine Jugoslavije obeležila je brutalna srbizacija i kolonizacija Kosova za koju, kao ni za prethodno razdoblje, u istorijskim pregledima Borisa Malagurskog nema mesta.
Nerešeno nacionalno pitanje u obe Jugoslavije
Od 23 godine međuratnog perioda (1918–1941) nad Kosovom je tokom čak 18 godina bila na snazi vojna uprava.[8] Albanskim naseljima davani su srpski nazivi, a opsežan program kolonizacije posebno je pružao prednost bivšim vojnicima ili pripadnicima četničkih odreda. Na Kosovu i Metohiji planski je kolonizivano oko 65.000 pripadnika nealbanskog stanovništva iz raznih krajeva Jugoslavije.
Nacionalističke namere stajale su i iza sprovođenja agrarne reforme, koju opisuje Milovan Obradović: „Radi stvaranja naseljeničkih kompleksa oduzima se albanskim seljacima radna zemlja. Prema zakonskim propisima njima se morala dati zemlja istog boniteta. U većini slučajeva, međutim, ne samo što im nije data takva zemlja, nego im nije ni nuđena zamena za oduzetu zemlju ili novčana naknada. […] Nacionalni cilj agrarne reforme na Kosovu bio je da se razbije kompaktnost albanskog življa koje je činilo oko 70 odsto stanovništva i stvaranjem naseljeničkih kolonija duž granice prema Albaniji i duž saobraćajnica obezbedi red i mir. Takozvani nacionalni ciljevi agrarne reforme sprovodill su se sve do 1941. godine i postizani su putem pritiska i terorisanja obespravljenog albanskog seljaka, koji je prisiljavan da se seli sa svoje zemlje kako bi se rastvorio prostor za nacionalni elemenat.”[9]
Imperijalističke zemlje i okupacijske sile oduvek su znale da iskoriste ovakve situacije. Početkom Drugog svetskog rata fašistička Italija stavila je najveći deo Kosova pod upravu kvislinške vlade Kraljevine Albanije, koja je bila italijanski protektorat. Tada se Albancima na Kosovu po prvi put u istoriji daje pravo školovanja na maternjem jeziku. Ovakvi „ustupci” određenim etničkim grupama u mešovitim zajednicama standarni su deo fašističke „zavadi pa vladaj” politike. Manji deo Albanaca učestvovao je u kvislinškim grupacijama, ali je deo njih bio aktivan i u Narodnooslobodilačkom pokretu. U svakom slučaju, uopštavajuće i generalizujuće izjave Borisa Malagurskog o „albanskim fašistima” čini neopravdanima, jer su se antifašistički nastrojeni Srbi i Albanci na Kosovu zajedno borili za slobodu.
Veliki deo Albanaca koji se bori u sklopu NOP-a ipak kao svoj krajnji cilj ne vidi uspostavu još jedne jugoslovenske države, već traži ujedinjenje s Albanijom. Krajem 1943. i početkom 1944. godine na Bujanskoj konferenciji, Narodnooslobodilački odbor Kosova donosi odluku o takvom ujedinjenju. Do konferencije je došlo samo nekoliko meseci pre oslobođenja Srbije i kraja rata u tom delu okupirane Jugoslavije. Na odluke Bujanske konferencije partizansko rukovodstvo odgovorilo je uvođenjem vojne uprave. Važno je napomenuti da, iako ovoga puta nema sistematskog uništavanja naselja i likvidiranja civila, dolazi do brutalnog obračunavanja s komunistima i Albancima koji su podržali odluke Bujanske konferencije. Ukratko, Albanci Jugoslavije su, kao i mnogi drugi narodi, avnojevskim granicama podeljeni u više administrativnih jedinica SFRJ. Ovakvo „rešenje“ bilo je normalno za komuniste, koji ma je nacionalno pitanje uvek bilo sredstvo, a ne cilj.[10] Uprkos tome, mnogi albanski partizani su ponovno pripajanje Kosova Srbiji doživeli kao poništavanje njihove borbe i izdaju narodnooslobodilačkog pokreta.
Neosporno je da je period SFRJ razdoblje najbrže modernizacije svih delova Jugoslavije u 20. veku, ali to i dalje ne podrazumeva rešenje nacionalnih pitanja, kao ni ukidanje neravnomernog ekonomskog razvoja republika koje je karakterisalo Jugoslaviju tokom celog njenog postojanja. Usled ekonomske nerazvijenosti Kosova, albansko nacionalno pitanje i dalje je bilo najproblematičnije. Povrh svega, u Titovoj Jugoslaviji Albanci i dalje nisu imali status konstitutivnog naroda, iako su bili brojniji od tri naroda koji su imali i konstitutivan status i vlastite republike – radi se o Slovencima, Crnogorcima i Makedoncima. Iako je činjenica da se procenat etnički srpskog stanovništva u pokrajini smanjuje tokom celog ovog perioda, njegovo smanjenje je posledica navedenih ekonomskih problema, a ne nekakvog „albanskog terora“ – za razliku od Srba sa Kosova, koji su u potrazi za boljim životom mogli da emigriraju u Srbiju, Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu, pa čak i Hrvatsku i Sloveniju, Albanci u Jugoslaviji nemaju republiku koju sačinjavaju pripadnici njihove etničke zajednice, a koja bi bila u boljem ekonomskom položaju od Kosova.
Ovakva situacija, kao i težak pritisak državnog represivnog aparata,[11] bili su povod stalnim protestima za većom autonomijom. Ove proteste uglavnom je predvodio progresivni studentski pokret, neretko zajedno s industrijskim radnicima, te se oni nikako ne mogu površno proglasiti nacionalističkima, kao što se čini u „Težini lanaca.” Prvi značajan talas protesta desio se 1968. godine u sklopu globalnog studenstkog pokreta, koji je bio naročito snažan u Jugoslaviji. Ovi protesti kritikovali su birokratizaciju Titovog režima i odstupanje od ideala Revolucije, a u najsiromašnijoj jugoslovenskoj pokrajini bili su jasno artikulisani pod krilaticom „Kosovo Republika.” Pokret je postigao i delimičan uspeh u vidu ostvarivanja određenog stepena autonomije. Već iduće godine osnovan je Univerzitet u Prištini, nezavisan od beogradskog, a ustupci vlasti kulminirali su 1974. godine donošenjem novog Ustava, koji je Kosovu dao status Socijalističke Autonomne Pokrajine.
Ovo je ipak bilo manje od republičkog statusa, iako Malagurski tvrdi drugačije. Kao SAP, Kosovo je u saveznim organima i dalje bilo slabije zastupljeno od republika, te, što je najbitnije, nije imalo pravo na na samoopredeljenje, odnosno otcepljenje. Činjenica jugoslovenske podređenosti globalnom tržištu zemlju nije mogla učiniti imunom na svetsku ekonomsku recesiju uzrokovanu naftnom krizom 1973/4. godine, a političku krizu produbljivalo je i nastojanje SKS Srbije da poništi odluke Ustava iz 1974. godine.
Usred sve lošije političke i ekonomske situacije u zemlji, prištinski studenti, koji su sada činili oko 10% stanovništva grada, 1981. pokreću masovne demonstracije. Ponovo se ističe zahtev za dodeljivanjem statusa Republike, a iza njega staje veliki broj građana Kosova. Osim u Prištini, protesti su se proširili i po drugim gradovima. Prema nekim procenama, u njima je učestvovalo i do milion ljudi. Reakcija saveznih vlasti bila je brutalna – protesti su ocenjeni kao pretnja teritorijalnom integritetu Jugoslavije, a tadašnje Predsedništvo SFRJ drugog aprila na Kosovu proglašava vanredno stanje i šalje oklopne jedinice JNA da uspostave red.
Ni danas nije poznat ukupan broj žrtava ove intervencije. Tadašnji clan predsedništva, Stane Dolanc, javno je govorio o devet poginulih, ali spekulira se da su brojke još veće. Direktno prisustvo snaga JNA i de facto ponovna vojna uprava uveli su Kosovo u napeti period ponovnih represija i sukoba koji će potrajati praktično do početka 21. veka. Ubrzo nakon gušenja protesta 1981. godine, zbog učešća u njima procesuirano je čak 520.000 kosovskih Albanaca, od kojih je 4.200 osuđeno na zatvorske kazne od u proseku sedam godina.
Sve ovo Boris Malagurski očito smatra suvišnim ili nebitnim, te osamdesete pokriva izjavljujući da je „Slobodan Milošević često odlazio na Kosovo da se obraća Srbima koje su ugrožavali Albanci.” Ovo ne predstavlja ništa drugo nego oživljavanje antialbanske šovinističke kampanje koju su krajem osamdesetih predvodile političke elite u Srbiji. Tada započinje propaganda o tobožnjem genocidu nad Srbima na Kosovu, u čemu sudjeluje i štampa čestim i lažnim izvještajima o navodnim etnički motivisanim pljačkama, silovanjima i ubojstvima koja su počinili Albanci.[12]
Politčki uticajne osobe koje su po ovom pitanju držale antinacionalističku poziciju bile su gurane prema margini, a neki su se tamo već nalazili. Jedan od takvih pojedinaca je i teoretičar samoupravljanja i ekonomista Branko Horvat, koji 1989. godine objavljuje knjigu „Kosovsko pitanje.” U njoj se između ostalog bavi i rušenjem faktički netačne priče o albanskom genocidu nad Srbima. Knjiga je, kako je nedavno posvedočio recenzent Božidar Jakšić, „izašla na zgražanje beogradske i zagrebačke čaršije.” Govoreći o pridevima koje se pripisuju Albancima, Horvat je zapisao: „Političari su izmislili kvalifikativ „kontrarevolucionarni.“ Srpski nacionalisti dodali su još jedan, „genocid“ […] upotrijebiti termin «genocid» za nacionalnu netrpeljivost i određena kriminalna djela počinjena na Kosovu – ma koliko ona revoltiraju – znak je nedobronamjemog pretjerivanja.”[13] Skicirajući aktivnosti režimske štampe kaže: „Kad se na Kosovu polupaju prozori na srpskoj kući, onda to vodi u genocid. Kad se polupaju izlozi na albanskim radnjama u srpskim gradovima, onda je to revanšizam neidentificiranih lica. Kad se na Kosovu desi neki incident, štampa to objavljuje iduće jutro – i to je dobro. Kad se u Beogradu ili Požarevcu dogode incidenti u obrnutom nacionalnom smjeru, to se prešućuje po više tjedana, pa i mjeseci – i to je veoma loše. Srpski ustanak je povijesna prekretnica, a Prizrenska liga – koju je Tucović usporedio sa srpskim ustankom – jest reakcionarna nacionalistička ujdurma. I tako dalje unedogled.”[14]
Rapad Jugoslavije, imperijalistička okupacija i levica
Kao što smo već pisali, raspadu Jugoslavije prethodila je Miloševićeva politička ofanziva, potčinjavanje Kosova, legislativne separatističke mere, kao i nacionalistička mobilizacija u drugim republikama. Ratovi u Hrvatskoj i BiH zaključeni su međunarodnim sporazumima kojima je Franji Tuđmanu i Slobodanu Miloševiću određena pozicija „garanta mira na Balkanu.“ Postdejtonskim uređenjem 1995. u BiH je definirana funkcija Visokog predstavnika, koji je dobio ovlasti da smenjuje demokratski izabrane političare i menja zakone, a periferni položaj ove zemlje praktično je zacementiran. Tri godine posle, iako su na vlasti i dalje bili svi “garanti mira,” izbio je Rat na Kosovu zbog kojeg je izbeglo više od pola miliona Srba i Albanaca, a u akcijama Vojske SR Jugoslavije i paravojnih formacija pobijeno je nešto manje od 10.000 albanskih civila. NATO savez je ovakvu situaciju početkom 1999. lako mogao iskoristiti za tzv. „humanitarnu intervenciju.” Tri meseca trajalo je bombardovanje celokupne teritorije tadašnje SRJ što je, uz nemale civilne žrtve, ostavilo grozne socijalne posledice. Rat na Kosovu je zaustavljen, ali puni mir nije postignut. Srpski lokal-imperijalizam nakon više od jedne decenije nateran je u defanzivu, ali nauštrb najdominantnijeg svetskog imperijalizma – američkog. Ovo je vidljivo iz proste činjenice da se na Kosovu nalazi druga najveća američka vojna baza u Evropi, što treba tumačiti kao dugogodišnji proboj NATO-a na istok. Ovakva ekspanzija uvek iznova podgreva nacionalističke tenzije u regionu kao što je slučaj s nedavnom hrvatskom kupovinom oružja, najave pridruživanje rne Gore NATO savezu, ili srpskoj nabavci Putinovih MIG-ova. Trupe zapadnih zemalja, koje na ovaj ili onaj način deluju kao ispostava NATO-a, postale su jedina relvantna vojna i policijska formacija na Kosovu koje je 2008. proglasilo neovisnost.
Tako je u balkanskoj istoriji ispisana još jedna krvava stranica međunacionalnog ugnjetavanja koja je još jednom dovela do deklarativnog suvereniteta i daljeg učvrščivanja imperijalističkih takmaca kao najuticajnijih regionalnih igrača. Ovakve epizode nisu uvijek prolazile uz apsolutni nedostatak demokratskih mobilizacija. Najkrvavija, ali isto tako i najpoučnija stranica, ispisana je za vreme Drugog svetskog rata, odnosno nacifašističke okupacije. Imperijalistička dominacija, strana eksploatacija i nacionalistički sukobi do istrebljenja tada su dovedeni do svog istorijskog vrhunca. Front protiv osvajača, ali i njihovih kvislinških saradnika, mogao je otvoriti samo partizanski pokret koji je pod vođstvom komunista uključivao sve nacije na tlu Jugoslavije. Valja se prisetiti i borbe prvaka socijalističke misli na Balkanu i u Srbiji, od kojih smo neke navodili u ovom tekstu, i njihove ideje Balkanske federacije. Dosadašnji projekti nacionalnih država na Balkanu uvek su se završavali sa etničkim čišćenjem, masovnim zločinima i sađenjem korena nekim novim konfliktima. Jedinstvo Balkanske federacije osiguralo bi, kako su njeni idejni začetnici govorili, jedinstvo i nezavisnost balkanskih zemalja od spoljašnje eksploatacije i dominacije.
Čini li Boris Malagurski išta što doprinosi promišljanju strategija ovih emancipatorskih borbi i ideja? Apsolutno ne. Njegove desno-populističke, „antiglobalističke” mistifikacije samo doprinose trenutnoj desnoj hegemoniji. Na primer, kada govori o učešću balkanskih naroda u Drugom svetskom ratu, on izjednačava oslobodilački partizanski pokret s četničkim, prećutkujući njegovu zločinačku narav i genocidnu ideologiju. Ako epizoda iz četrdesetih godina nije bila dovoljna, devedesete su nam potvrdile da nacionalisti i nositelji istih istorijskih ambicija kao i fašistički kvislinzi ne mogu biti nositelji antiimperijalističke borbe. Moderna istorija naših naroda jasno je pokazala da internacionalizam vodi oslobođenju, a nacionalizam učvršćivanju imperijalističke dominacije.
Nasuprot namernom zamagljivanju činjenica od strane desničara koji smatraju da „svako ima svoju istinu,“ neophodno je graditi perspektivu levice o ratovima u bivšoj Jugoslaviji, i istorijskim procesima koji su do njih doveli. „Težina lanaca“ nije film koji nas dovodi bliže tom cilju. Naprotiv, od njega nas sve dalje i dalje odmiče.
[1] Anton Bebeler, Propuštena prilika
[2] Ovo područje nazivalo se «Toplički Arnavutluk»
[3] Potrajaće do 1912. odnosno priznanja albanske države.
[4] Stefanaq Pollo, History of Albania II 204.
[5] Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija, knjiga II (Beograd: Prosveta, 1950.) 82.
[6] Kosta Novaković, Kolonizacija i srbizacija Kosova
[7] Poznato je da se on u tom periodu „pobratimio” s članom boljševičke partije i ličnim saradnikom Vladimira Lenjina, Vukašinom Markovićem, koji je 1923. godine na području Crne Gore nastojao podići ustanak kojim bi se proglasila Sovjetska Republika.
[8] Zef Mirdita, Albanci u svjetlosti vanjske politike Srbije
[9] Milovan Obradović, Srbija i Albanci: Pregled politike Srbije prema Albancima od 1913. do 1945. godine (Ljubljana: Časopis za kritiko znanosti, 1989.) 52-53.
[10] Ovu tezu razradio je Boris Buden u intervjuu za Lupigu.
[11] Naročito pre pada Aleksandra Rankovića 1966. godine.
[12] Za pregled nekih uticajnijih mitova iz ovog perioda, vidi Julie Mertus, Kosovo: How Myths and Truths Started a War (Oakland, CA: University of California Press, 1999).
[13] Branko Horvat, Kosovsko pitanje (Zagreb: Globus, 1989.) 19, 20.
[14] Branko Horvat, Kosovsko pitanje (Zagreb: Globus, 1989.) 217.