Bila je to velika, ali i tužna predstava. Rođendan odnosno godišnjica 60 godina postojanja Rimskih traktata, Zajednice za ugljen i čelik, u nastajanju koje je sudjelovalo tada šest zemalja, a danas je to bio impozantan skup od 27 predstavnika zemalja Evropske unije, odnosno njihovih predsjednika vlada. Unija je znatno narasla; ona je porasla kvantitativno, a donekle i kvalitativno, a danas bi morala značiti zajedničku domovinu svih Evropljana odnosno predstavljati sjedinjene države Evrope. Ipak, čini se da je u mnogome omanula, jer u protivnom uvodni članak Norme Rangeri iz lista il Manifesto ne bi počinjao poznatom metaforom o patuljcima na leđima diva.
Naravno, čak i oko sadržaja teksta prigodne deklaracije bilo je dosta natezanja, što je prodrlo u javnost i intrigiralo novinare, jer se Poljska bunila zbog nekih formulacija, neke od zemalja istočne Evrope nisu pristale na izvjesne formulacije i borit će se protiv „Evrope u dvije brzine“, neke osiono odbijaju da prime kvotu migranata, koju im je EU namijenila, iako stalno pretendiraju na evropski novac, a kad je predstavnik Grčke Tsipras uzeo pero za potpisivanje, šeretski je bacio pogled oko sebe, pravio se kako oklijeva – ali je konačno ipak potpisao. Potpisao je, makar je Unija i njega i njegovo zemlju boksačkim terminom oborila na pod i makar su patnje Grčke trajne i zasad im se ne vidi kraj. A predsjednik EU Juncker potpisao je među prvima, pokazujući ponosno naliv-pero kojim je utisnuo potpis, ono isto kojim se prije 60 godina poslužio Schumman, uz želju da posluži za potpisivanje i šezdeset godina u budućnosti. Predsjednica ekonomski najjače zemlje EU i širokog pristajanja uz Uniju, jednako široka u bijelom žaketu, ne bez zlobe prišla je domaćici Virginiji Raggi, koa je i sa službenom ešarpom naličila figurici sišloj sa prekrasnih freski dvorane, što zrače ljepotom i onako sitnoj, obratila se ne bez zlobe riječima: „A vi ste gradonačelnica Rima?“
Uprkos četiri manifestacije odobrene u Rimu, dvije ljevičarske (jedna za drugačiju EU, druga za njeno rušenje i prekrajanje iz temelja) i dvije desničarske, koje je policija i teritorijalno i svojim prisustvom odijelila, nije došlo do znatnijih nerada ni napetosti. Najodlučniji antieuropeisti na čelu s Georgom Meloni uzdruženi sa Saalvinijevom Legom (Savezom, koji je sad ne samo Sjeverni savez već Savez protiv eura i EU), manifestirao je u zatvorenom prostoru, dok je njegov vođa, poznat po otrovnoj rječitosti protiv migranata i odbacivanja ideje EU, otišao na Lampedusu, sasvim mali otočić, gdje nesretnike, koji su preživjeli brodolome i davljenja, ribari i ratne brodice vade polužive iz mora, da uvjerava stanovnike kako EU svojim birokratskim propisima uništava tradicionalnu djelatnost otočića – ribolov – a kako emigranti, od kojih tobože samo neznatna manjina iz zaraćenih zemalja, poput Sirije i Libije, u stvari predstavljaju ekonomske migrante, pretežak teret za zemlju, koja je zbog EU i njenih politika štednje pala u dosad neviđenu bijedu, a pri tom je ta ista EU globi zbog prekoračenja proračuna, a škrto i teško odvaja novac za prirodne katastrofe, koje su pogodile centralni dio zemlje i proglašava embargo za izvoz u Rusiju poljoprivrednnih proizvoda, od kojih jako strada sjeverna i srednja Italija, odnosno svi proizvođači voća, povrća i vina. Zato se sad Salvini, najbolji prijatelj Marine Le Pen, obraća cijeloj Italiiji, ne samo sjeveru, već i jugu, na bojkotiranju kojeg je taj Sjeverni savez i nastao, a gdje je u Napulju doživio gotovo ono što i Vučić u Srebrenici. Ipak , u okršaju stradao je više Napulj od Salvinija, koji ne odustaje.
I mada su oni koji su manifestirali za Evropu njenih idejnih začetnika, komunista i socialista, što su 1941. nakon zatvora, bili konfinirani na otočić Ventotene u Tirenskom moru i inspirirani knjigom engleskog liberala, nota bene lorda, u najtragičnijem požaru, koji je kontinent ikada doživio, maštali o bratstvu, solidarnosti i slobodi evropskih naroda, koji će živjeti zajedno međusobno se duhovno oplođujući i obogaćujući.
Velika proslava u Rimu 26. marta, uprkos ljepoti sala na Kapitolju i sjaju Virginije Raggi, ipak nije bila bez sjene: neka neodređena tuga osjećala se u jednom od najsunčanijih dana Rima u ovo godišnje doba. Osim manifestacionih povoraka, koje su se kretale točno određenim ulicama, Rim kao da nije uspio zatomiti, uprkos slavlja, izvjesnu sjetu i razočaranje, što se provlačilo u pustom i od policije blindiranom gradu, u kojem je stanovništvu bilo savjetovano da ne izlazi i ne čini gužvu, a dva autobusa black blockova nisu puštena u grad, dok je sam grad bio uzorno očešljan i umiven. Grad je obasjavalo blještavo mediteransko sunce, za razliku od dana osnutka i začetka ujedinjavanja evropskih zemalja prije šezdeset godina, kada je cijeli dan na Rim neumorno livala kiša. No, u Italiji postoji poslovica da kiša donosi sreću svakom početku: početku braka, znači zajednice, pa se tako u začetke EU ušlo s mnogo iskrenih nada. I mada su njeni oci osnivači bili iz različitih zemalja i potpuno različitih političkih opredjeljenja, što su samo prije dvanaestak godina prestali da se međusobno krvavo uništavaju i razdiru, ipak će taj ugovor, bez sumnje sklopljen od kapitalista i na njihovu korist, značiti još šest desetina godina mira za Evropu, što dotada nikad u historiji nije bio slučaj.
Ideje i politički realizam
„Danas slavimo upornost i inteligenciju naših prethodnika.“, rekao je, otvarajući proslavu šezdesetogodišnjice Rimskih ugovora iz 1952, predsjednik Italije Gentiloni, pred 27 predstavnika što su na čelu istog broja zemalja EU. Samo šest zemalja bili su osnivači Zajednice za ugalj i čelik, koja je izrasla u ujedinjenu Evropu, vrlo staru ideju, koja se, nakon što su se razišli dim i krvava magla II svjetskog rata, pokazala ne samo ostvarivom, nego i neophodnom. Jer, onaj koji zajednički kontrolira resurse, a u to vrijeme bili su to ugljen i čelik, neće i ne može zaratiti. To je neosporno najveći domet EU i nikako se ne može dovesti pod znak pitanja. Osnivači Zajednice za ugljen i čelik činilo je svega šest zemalja: Njemačka, Italija, Francuska, Holandija, Belgija i Luxemburg.
Oni koji su bili očevi Evrope, mnogi s ljevice, ipak su svi časno preživjeli dva svjetska rata i u najtežim momentima stradanja mislili su u jednoj federalnoj Evropi, zajednici solidarnih naroda sa ogromnom historijom, prije svega kulturnom, koji više nikad neće međusobno ratovati. Rana koju je dvadesetsedmorici nanio Brexit ne smije smetati daljnjem razvoju EU, jer Evropa nije samo, kako je smatrala Velika Britanija, zajedničko tržište, već treba da postane zajednička domovina svih Evropljana, sa zajedničkim ustavom, odnosno politička Evropa. Ne Evropa banaka, svemoćne birokracije i neumoljivih kapitalističkih ekonomskih zakonitosti, već Evropa po mjeri ljudi i najhumanijih vrijednosti formuliranih na evropskom kontinentu od različitih evropskih naroda, koji su obilježili prije svega njen kulturni razvitak i stvorili najveće intelektualne i duhovne domete, najbogatiji dio humanističke baštine svijeta.
Očevi EU
Prvi od tih nadahnutih stvaralaca i mislilaca, koji su naslutili da će EU onemogućiti ratne sukobe je Altiero Spineli, Gramscijev najbliži suradnik, zatočen od fašista, koji je nakon deset godina zatvora pod Mussolinijem dobio dozvolu da boravi na otoku Ventotene s mnogim socijalistima i liberalima, neprijateljima fašizma. Altiero Spinelli vidovita je i kontroverzna ličnost, koji je prvi napisao manifest EU 1941, ali je i prvi još na otoku Ventotene, izvan svijeta, napao Staljina i staljinističku politiku, te otpao iz KPI i pridružio se socijalistima. Vatreni pristalica Evropske zajednice i kasnije EU, postaje zastupnik u Evropskom prlamentu izabran od talijanske Komunističke partije.
Paul-Henry Spaak, belgijski ministar vanjskih poslova, sudjelovao je u pisanju teksta Rimskog traktata. Sposoban ministar u čija najbolja djela može da se ubroji rad na temeljnom tekstu Evropske zajednice; crna sjenka prati njegovo ime zbog politike prema crnom stanovništvu Belgijskog Konga, čije je oslobađanje bilo popraćeno s najgorom brutalnošću.
Robert Schuman, francuski ministar rođen u Strasbourgu, od oca Nijemca i majke Francuskinje. Više puta je u toku života – zbog političkih događaja – morao promijeniti nacionalnost. Iako republikanac i po političkim uvjerenjima blizak desnici, narodni zastupnik na području Moese (ili Moselle), od najranije mladosti bio je protivnik ratova i smatrao besmislenim sukob u Prvom svjetskom ratu, u kojem nije sudjelovao zbog odbijanja liječničke komisije. Kao protivnik nacizma, 1942. pobjegao je iz Njemačke u oslobođenu zonu u Francuskoj. Sanjao je o demokratski ujedinjenoj Evropi i kad postaje ministar u francuskoj vladi, sudjeluje u pisanju dokumenata Rimske povelje, te se smatra jednim od najvažnijih očeva Evropske zajednice, odnosno EU.
Jean Monnet, najveći pobornik Schumanove ideje i fnkcioner francuske vlade, najviše je dao na planu ekonomskog ujedinjenja Evrope. Sin uspješnog proizvođača vina u Francuskoj, preferirao je političku djelatnost i bio cijelog života zaokupljen ostvarenjem Schumanovog viđenja Evropske zajednice.
Sicco Mansholt, zemljoradnik iz Holandije, po okupaciji te zemlje postaje holandskim partizanom. Kasnije pristaje srcem i dušom pobornik stvaranja evropskog jedinstva i stvaralac je baze za ostvarenje zajedničke evropske agrarne politike.
Konrad Adenauer, prvi kancelar Zapadne Njemačke, pomirio se iskreno sa Charlesom de Gaullom. Uvjereni protivnik hitlerovaca, kao gradonačelnik Koelna zabranio je da se nakon pobjede nacista grad ukrasi kukastim križevima. Kršćanski demokrata po političkom opredjeljenju, za vrijeme nacista nekoliko puta hapšen, pošto je izgubio ne samo posao i bilo kakvu mogućnost javnog rada, oslobođenje dočekao u zatvoru. Za vrijeme Hitlerovog režima nikad nije napustio Njemačku.
Walter Holstein bio je prvi predsjednik Zajednice za ugalj i čelik od 1957. do 1963.
Joseph Bech, luksemburški političar i advokat, je, iako predstavnik male zemlje, otvorio put Rimskom ugovoru iz 1952. godine.
Johan Wilhelm Bergen, kao međunarodni bankar, omogućio je ujedinjene banaka i bankarsku suradnju na prostoru Evropske zajednice, kasnije EU.
Winston Churchill, engleski predsjednik vlade za vrijeme II svjetskog rata, konzervativac, bio je vatreni pobornik ujedinjenja evropskih zemalja i stvaranja Sjedinjenih Država Evrope.
No, ako bismo se vratili u historiju, našli bismo da je to bila i Napoleonova ideja, ideja probuđene buržoazije Evrope, čiji je on bio predstavnik i koju je opisao – kao Napoleonove misli – Tolstoj u „Ratu i miru“.
Nažalost, iza Napoleona bilo je i gorih od njega i sa pogubnijim idejama, koji su pokušali ujediniti Evropu pod vlastitom čizmom. Kad dođe u krizu, u kapitalizmu se probudi vječna glad za osvajanjem i širenjem moći nad teritorijima i ljudima, bilo kojom ideologijom iili parolom, makar očito lažnom ili pak nakaznom i ta se davna istina nije nimalo promijenila ni dan danas.
Ipak, Evropa je izišla iz II svjetskog rata kao pobjednica nad najodvratnijom rasističkom ideologijom, koja je uništila čitave narode i do danas ostavila neizlječive rane, u ratu u kojem je pobijedila u savezništvu s idejama koje danas sudi utopističkim i ekstremnim, tada je vjerovala ne samo u dobar dio tih ideja nego i u snagu zajedništva, solidarnosti, pravednosti i slobode.
Ne smije se zaboraviti da je to bila suštinska koncepcija zajednice evropskih naroda i treba se zapitati šta je nakon šezdeset godina EU od toga ostvarila, a koji se njen dio u političkoj realizaciji pokazao kao čista persiflaža zamisli i ruganje stavovima idejnih začetnika i utemeljivača Evropske unije.
Manifesto iz Ventotene
Idejni utemljivači demokratske Evrope u vremenu njene najcrnje historijske katastrofe na jednom otočiću Tirenskog mora bili su Alfredo Spinelli (komunist izbačen iz partije kao trockist zbog kritike Staljina, postao socijalist, a mnogo kasnije član parlamenta EU u grupaciji komunista), Ernesto Rossi i Ursula Hirschmann. Tu publikaciju imao je hrabrosti štampati i tajno raspačavati Eugenio Colorni, a 1944. izdao ju je javno sa opširnim predgovorom Spinellija i sa još dva njegova eseja Gli stati uniti d’Europa e le varie vertenze politiche (Ujedinjene države Evrope i razni sukobi u evropskim političkim odlukama) i Politica marxista i politica federalista 1942– 1943. Ernestu Rossi evropski federalizam postat će životna preokupacija, koja će ga pratiti na cijelom njegovom političkom i životnom putu. Misao nije nastala ni iz čega već iz knjige Britanca po imenu Kalergi, čini se lorda, koji je 1922. napisao knjigu Pan-Evropa o ujedinjenoj Evropi sa tehnokratskim vođstvom. U Manifestu iz Ventotene radilo se o demokratskoj Evropi, koja bi bila ujedinjena kao federacija naroda postignuta slobodnim glasanjem njenih građana i koju bi predvodila demokratska vlada. Evo značajnog ulomka tog teksta:
„Linija između progresističkih i reakcionarnih partija ne pada više uzduž pravca manje ili veće demokracije ili manjeg ili većeg socijalizma, koji treba uspostaviti, već se radi o shvatanju i ostvarenju potpuno novog pravca borbe svih onih koji koncipiraju i prihvaćaju da u centar sukoba mora biti stavljena borba protiv sveg starog i potrošenog, kao i protiv onih koji misle da je u središtu sukoba borba za nacionalno, i koji će zato, makar i nesvjesno, postati igrači reakcionarnih snaga i boriti se i djelovati u njihovu korist, dopuštajući da vruća lava narodnih strasti završi svoje formiranje i hlađenje u starom, davno poznatom kalupu, tako da će se ponovo probuditi iste stare dobro znane apsurdnosti, dok su na drugoj strani oni koji vide i shvaćaju kao glavni zadatak stvaranje čvrste internacionalne države i koji će u tom pravcu upućivati sve snage narodnih masa, te će se, kad ostvare nacionalnu državu, njom poslužiti u internacionalnom cilju i vidjet će u njoj prvenstveno sredstvo za stvaranje internacionalnog jedinstva.“
Ovaj odlomak naročito je važan za sve narode naše bivše zajedničke države i ukoliko bi uspjeli pravilno da ga shvate, uvidjeli bi što su učinili i kome su poslužili. Naravno, iako je u Socijalističkoj partiji Italije postojao taj internacionalistički i federalistički pravac, on se nije nikada ostvario i EU nije svakako isključivo plod njihovih viđenja. Ipak, ona je jedno viđenje zajednice naroda, koja bi mogla biti federalna, kad bi imala ustav, ali njega su zbog neoliberalnih globalističkih ekonomskih politika, koje su na tragu Regana i Tacherove (revolucije bogatih protiv siromašnih, kako su je nazvali) vodila evropska tijela, kao i Evropski savjet (Vijeće) i Evropska komisija, te je Francuska srušila taj i takav ustav, na što su uslijedili dogovori iz Maastrichta, koji su se pokazali u ekonomskoj politici i stalnom napadu na socijalna i radnička prava trnom u oku mnogim stanovnicima EU.
To je dovelo i do stvaranja jezičavih i otrovnih partija, protivnika EU, koja ne zna dati dostojne odgovore ni na ekonomsku krizu, na najezdu migranata, na rastuću ksenofobiju i naročito u bivšoj istočnoj Evropi na nečuveni porast nacionalizma, ugnjetavanje manjina, ekonomsko robovanje, sve do najočitije trgovine ljudima i njihovim biološkim potrebama, a da se o slobodama i pravima čovjeka, na koje su se uvijek pozivali liberali, i ne govori, jer to, naročito u istočnim i južnim državama EU, ispada kao prava pravcata persiflaža i izrugivanje tim idejama.
Zaključi na kraju slavlja
Zašto su se ideje Manifesta iz Ventotene tako malo i mršavo ostvarile u današnjoj EU, dugo je i kompleksno pitanje, za čiju analizu ovdje nema mjesta. EU je kao zajednica stvorena više od konzervativaca i kapitalista i u korist njihovih ciljeva, iako je imati cijeli kontinent bez granica, gdje se miješaju jezici, kulture, znanja i duhovno bogatstvo sasvim sigurno plemenit i donekle (bar bio) već postignut cilj. Zašto su države bivšeg Varšavskog pakta tako naglo primljene u EU i zašto im se toliko gledalo kroz prste iako je bilo jasno da ne ispunjavaju niz postulata iz poglavlja propisanih za prijem? Nije za to nikako bio razlog Prodijev (koji je u tom času bio na čelu EU) „bonizam“ (nježno srce, ili kako bi se kod nas reklo duševnost), već razlog da se te zemlje zauvijek otmu ispod ruskog utjecaja od kojeg su, djelimično s pravom, strepile, te komercijalni razlozi, da im se uvalja sva u zapadnom dijelu Evrope suvišna roba, koju je već bilo teško ili nemoguće prodati i čisto imperijalistički i militaristički razlozi, da se oko Rusije napravi ograda, odnosno da se nju zaokruži sa svih strana bodljikavom žicom NATO baza u svim zemljama do Turske, koja je u to vrijeme čak bila dugogodišnji kandidat za članstvo u Evropi, a sada je prešla na neprijateljsku stranu.
Rusija je i dalje ostala crna zvjerka, vječiti neprijatelj Evrope na koga se gleda sa sumnjom još od Napoleonovih vremena, kad je Napoleon na toj užasnoj zimi i ne sa manje užasnim divljacima izgubio svoju slavnu Grande Armée, jer u Moskvi nije bilo snaga građanske klase, koje bi se došle pokloniti velikom imperatoru, nego su je još i zapalile. I zato jer je ruski ekspanzionizam plašio Evropu oduvijek, pa je zbog njega vođen i Krimski rat, jer je misleća Evropa (pai Marx) prezirala rusko samodržavlje kao i slavensko barbarstvo, iako je bez ustezanja bar donedavna sve automobile koje je proizvela ujedinjena Njemačka prodala Rusiji, sve liftove, sve pokretne stepenice i još cijelu silu potrebnih i nepotrebnih roba što su preplavile bivši Sovjetski Savez od Baltičkog mora do Urala i na Tihom okeanu našle prirodnu granicu i danas također prirodnu kinesku konkurenciju.
Neobično vedar martovski dan slavlja u Rimu završio se večernjom proljetnjom kišom, zaključkom predsjednika Gentilonija kako je uspješno proslavljen rođendan EU, koja će ubuduće biti više socijalna i više Evropa građana, dok je Prodi kazao kako ni jedna od evropskih zemalja ne znači više ni ekonomsku ni vojnu silu, prema golemim mnogoljudnim zemljama koji izranjaju na globusu kao grdosije, poput kitova iz oceana i nijedna evropska zemlja ne bi bila u stanju da se sama, unutar vlastitih granica, razvija ni da se brani. Zaključio je da se danas sve evropske zemlje u poređenju s globalnom situacijom javljaju kao – manjina! Bolno pitanje uvođenja eura, pitanje prezaduženih zemalja, pitanje tek primljenih zemalja, koje se nepristojno ritaju, poput Mađarske i Poljske, iako Prodi (da li s pravom?!) misli da bi Poljska morala sada biti najsretnija zemlja, jer se više ne nalazi, kao u cijeloj historiji, između dva mlinska kamena: Njemačke i Rusije. Govorilo se i o neophodnosti zajedničke obrane protiv terorizma, koji prijeti svijetu, iako se naravno preskočila činjenica da su njega stvorile same konzervativne odnosno turbokapitalističke sile i njihove politike marginalizacije suvišne radne snage, puštene u Evropu kad je to zahtijevao industrijski razvitak i sada gotovo nepotrebne, iako ona radi poslove koje Evropljani više ne žele raditi, kao i ratovi i besramno kao i bezdušno razaranje zemalja Bliskog istoka i sjeverne Afrike, u prvom redu Iraka, Sirije, Libije i niza afričkih zemalja, u kojima krvavi građanski ratovi nikada nisu prestali i o kojima gotovo da ne znamo ništa, kao i o nizu naroda, te kulturnih i prirodnih dobara, koji su razoreni pred očima Evrope.
Ipak, usprkos uvrede nekih o EU u dvije brzine, od kojih će ona prva, Evropa prvog reda neminovno jašiti i ugnjetavati onu drugu, Evropu drugog reda, o tome se nije mnogo govorilo, ali je istaknuto kako se Evropska unija mora mijenjati, mora postati solidarnijom i pravednijom (jer je u protivnom slučaju očekuje nepredvidiv i nemio kraj). No, možda je najljepšu misao, zalažući se za ideju zajednice, kazao talijanski predsjednik Mattarella, parafrazirajući garibaldinca i borca za ujedinjenje Italije Massima D’Azeglia, koji je rekao: „Stvorili smo Italiju, a sad moramo stvoriti Talijane“. Mattarella je tu misao okrenuo i kazao: „Stvorili smo Evropljane, sad nam preostaje stvoriti Evropu“! Onu Manifesta iz Ventotene, jer će u protivnom pobijediti Marie Le Pen.