Dok je deo javnosti u Srbiji posvetio ogromnu pažnju (sa ogromnom dozom podsmeha) načinu na koji je Predsednik Srbije Aleksandar Vučić bio primljen u Ovalnoj Sobi na sastanku sa Predsednikom SAD Trampom, pri popisivanju sporazuma o normalizaciji ekonomskih odnosa između Beograda i Prištine, a posebno činjenici na kakvoj je stolici i za kakvim stolom je Vučić sedeo, ono što je izazvalo manju pažnju je tačka 16. dogovora u kojoj se Srbija obavezala da do 1. jula 2021. godine prebaci svoju ambasadu u Izraelu iz Tel Aviva u Jerusalim. I dok su naši i strani političari delili klipove na društvenim mrežama, koji prikazuju reakciji Vučića u trenutku kada je shvatio da je tačka 16 deo sporazuma koji je potpisao, pitanje je da li je iko od političara iz vladajuće koalicije, uopšte, shvatio koliki značaj pomeranje ambasade Srbije ima u globalnim političkim odnosima.
Prvo pitanje koje se nameće ako želimo da razumemo ovu komplikovanu situaciju je – zašto je administraciji američkog predsednika Trampa toliko važno da Srbija, ili neka druga zemlja, ima sedište ambasade u Jerusalimu? Deo odgovora na to pitanje je da veliki deo američkih republikanaca, ali i značajni deo demokrata, bezrezervno podržava Izrael, to jest, politiku vladajuće elite Izraela. Međutim, jedna posebna grupacija republikanaca ima veoma specifičan razlog zbog kojeg podržava Izrael. Ta posebna grupacija su američki evanđelisti.
Ko su američki evanđelisti
Evangelistički pokret u SAD ne predstavlja jedinstvenu religiju, već grupaciju velikog broja protestantskih crkava koje dele specifičnu teologiju i ideologiju. Najvažniji i najuticajniji deo evangelističkog pokreta u SAD su beli konzervativni evanđelisti koji, skoro, isključivo glasaju za republikanske političare i imaju veoma konzervativne političke i društvene stavove. Ova populacija evanđelista čini oko 20 procenata stanovništva u SAD, i skoro polovinu glasača Republikanske partije.
Polovina protestanata u Americi (protestanti čine oko 43% ukupne američke populacije) pripada evangelističkom (konzervativnom i fundamentalnom krilu), dok drugu polovinu čine oni koji pripadaju ideološki liberalnim crkvama. Afro-Amerikanci i drugi pripadnici etničkih manjina, a koji koji su članovi evangelističkih crkava, iako imaju društveno konzervativne stavove, najčešće glasaju za Demokratsku partiju, a sve zbog široko rasprostranjenog i izraženog rasizma belih republikanaca.
Današnji evanđelisti predstavljaju istorijski proizvod religijskog i političkog konzervativizma (fundamentalizma) u SAD, koji se postavio kao jasna kontra-teža liberalizmu i sekularizmu. Iako se evanđelisti danas stalno pozivaju na američki Ustav i očeve osnivače Amerike (Founding Fathers), vrlo je jasno da je većina tvoraca američkog Ustava želela da izgradi državu zasnovanu na individualnoj slobodi svakog pojedinca i odvojenosti države od religije. Nasuprot tome, religiozni fundamentalisti želeli su da Amerika postane „Hrišćanska nacija“, i da nametnu velika ograničenja individualnim slobodama. Šezdesetih i sedamdesetih godina američki konzervativni propovednici, od kojih su najznačajniji Pet Robertson (Pat Robertson) i Džeri Folvel (Jerry Falwell Sr.), stvorili su mrežu crkava, teoloških univerziteta, medija i političkih organizacija kako bi širili evangelističku teologiju i konzervativnu ideologiju. Teološka osnova evangelističkog pokreta zasniva se na četiri ključna verovanja: 1. ponovno rođenje (born again) – evanđelisti treba da dožive ponovno rođenje aktivnim prihvatanjem biblijskog učenja i hrišćanskog spasenja; 2. doslovnost i nepogrešivost biblije – celokupni stari i novi zavet treba shvatiti doslovno, kao nepogrešivu reč božju; 3. spasenje u pokajanju i Novi dolazak Isusa Hrista na zemlju; 4. evanđelizam – aktivno širenje i propovedanje reči božje. Glavni ideološki i politički ciljevi evanđelista su: zabrana abortusa; ograničenje seksualnih sloboda samo na heteroseksualne odnose, i to isključivo, u braku; apsolutnu podršku slobodno-tržišnom kapitalizmu i oštro protivljenje svakom obliku socijalne pomoći, radničkog udruživanja i prava radnika, ili bilo kog oblika državne intervencije u ekonomiji; podršku porodičnim vrednostima – zabrana razvoda braka, zabrana prostitucije, zabrana pornografije, protivljenje feminizmu i rodnoj ravnopravnosti i sl; apsolutnu podršku drugom amandmanu američkog ustava, koji (kako oni tumače) garantuje neograničeno pravo svakom američkom građaninu da poseduje vatreno oružje; protivljenje ekološkim inicijativama i zalaganje za neograničenu eksploataciju fosilnih goriva. Osim ovih ideoloških ciljeva, koje javno i otvoreno zastupaju, velika većina evanđelista (pogotovo belaca) ispoljavaju i rasističke, islamofobične i ksenofobične stavove i ponašanje.
Dolaskom Ronalda Regana na vlast u SAD došlo je do trajnog spoja ideja i ciljeva evanđelista i Republikanske partije. Politički uticaj koji evanđelisti imaju u Republikanskoj partiji je ogroman, i prevazilazi demografsku zastupljenost u njenom glasačkom telu, i evidentan je u skoro svim odlukama i zakonima koje republikanski političari donose. Evanđelisti su, ogromnom većinom, podržali Donalda Trampa na izborima za predsednika 2016. godine, jer su, sa pravom, očekivali da će on ispuniti njihove političke ciljeve. Mnoge od tih ciljeva on je i ostvario ili barem pokušao da ostvari. Jedan od tih ciljeva je i prebacivanje američke ambasade u Izraelu iz Tel Aviva u Jerusalim, što je Tramp i uradio 14. maja 2018. godine. Međutim, za evanđeliste to nije bilo dovoljno, jer oni žele da i druge države, pogotovo one sa hrišćanskom većinom, premeste svoje ambasade u Jerusalim. Nijedna država članica EU nema svoje ambasade u Jerusalimu. Jedina država, koja je, osim SAD, premestila svoju ambasadu u Jerusalim je Gvatemala, dok Honduras i Malavi planiraju da presele svoje ambasade u Jerusalim. I sve nas to vraća na osnovno pitanje – Zašto je američkim evanđelistima bitno da međunarodna zajednica prepozna Jerusalim kao glavni grad Izraela.
Ključ te želje i cilja nalazi se u trećoj ključnom teološkom verovanju evanđelista, to jest, verovanju u novi dolazak Isusa Hrista. Učenje o novom dolasku Isusa Hrista počiva na onome što je poruka poslednje glave Novog zaveta – Otkrivenja Jovanovog. To otkrivenje donosi proročanstvo o ponovnom dolasku Isusa Hrista, pri čemu će se desiti Spasenje (Rapture) svih pravih vernika (ponovo-rođenih evanđelista) i njihovo uznesenje na nebesa, dok će na zemlji Isus da kazni sve nevernike i potom ostvari konačnu pobedu nad Sotonom. Otkrivenje Jovanovo, dalje, govori o dolasku Novog Jerusalima, koji se spušta sa neba, i u njemu će živeti svi oni spaseni pravi vernici, a u njegovom centru, umesto Solomonovog hrama, nalaziće se sam Bog i njegov sin Isus Hrist. Evanđelisti veruju da će, kada Jerusalim postane glavni grad Izraela, to direktno izazvati novi dolazak Isusa Hrista i dovesti do kraja fizičkog sveta i ljudske istorije.
Iako ovaj podatak deluje kao sumanuta teorija zavere, verovanje evanđelista u kraj sveta i aktivna želja da se ubrza njegov dolazak je nešto što evanđelisti otvoreno i javno propovedaju. Naučno istraživanje stavova preko hiljadu američkih evanđelista, (objavljeno u januaru ove godine u časopisu Politics and Religion, koji izdaje Univerzitet u Kembridžu), pokazalo je da većina njih podržava Izrael jer veruje da je „Država Izrael dokaz ispunjenja proročanstva o približavanju Novog dolaska Isusa, i da su Jevreji narod izabran od Boga“1.
Problem postojanja države Izrael i Jerusalima kao njenog glavnog grada, nije preokupacija samo hrišćanskih verskih fundamentalista, već i islamskih i jevrejskih verskih fundamentalista. Za Jevreje Jerusalim ima poseban religijski značaj jer se u njemu nalazio Solomonov hram, koji je uništen 70. godine ove ere od strane Rimljana, i od koga je danas ostao samo Zapadni zid, poznat i kao „Zid plača“2. Solomonov hram, osim što je predstavljao glavni hram svih Jevreja, bio je i mesto gde su se nalazile tablice sa deset zapovesti, koje je Bog (Jehova) direktno dao Mojsiju. Jerusalim, i nekadašnji Solomonov hram simbol su Božjeg zaveta sa Jevrejima kao njegovim izabranim narodom. Muslimani, sa druge strane, takođe, gledaju na Jerusalim i mesto gde se nekad nalazio Solomonov hram, a danas se nalazi džamija Al Aksa, kao mesto od posebnog religijskog značaja. Jerusalim i Al Aksa predstavljaju treće najznačajnije sveto mesto u Islamu, jer je to mesto gde se desilo „Noćno putovanje“ Muhameda. Po legendi, Muhamed je na svetom konju Buraku preleteo, u toku jedne noći, iz Meke, do mesta gde se danas nalazi Al Aksa, odakle se uspeo na nebo gde je, direktno od boga (Alaha) dobio uputstva kako svi muslimani treba da se mole. Zbog religijskog značaja Jerusalima za Jevreje Izrael želi da on postane njegov glavni grad, dok se, sa druge strane, zbog značaja tog grada za muslimane, okolne muslimanske države se, najoštrije, protive tome.
Da li je Srbija postala talac geopolitike i verskog fundamentalizma
I tako se naš Predsednik, našao, potpuno nesvestan, u centru borbe religijskog fundamentalizma hrišćana, muslimana i Jevreja, kao i geopolitičke borbe tri države koje predstavljaju najjaču potporu tim fundamentalizmima – Sjedinjenih Država, Izraela i Saudijske Arabije. Amerika već sedamdeset godina na Bliskom Istoku igra geopolitičku igru „zavadi pa vladaj“. SAD je tokom ovog perioda istovremeno podržavala i Izrael, ali i različite, većinski muslimanske, države – Saudijsku Arabiju, Tursku, Iran (u periodu od 1953-1979 godine), Irak (u periodu od 1979-1991 godine), Egipat i druge. Upravo ta istovremena podrška ljutim političkim rivalima, ali i pretnja da će se povući ta podrška, osiguravala je da se neprijateljstva između država bliskog istoka zadrže baš na onom nivou koji omogućava najveću geopolitičku prevlast Amerike. Dok se države Bliskog Istoka i njihove elite bore između sebe, Amerika, kao najjača sila, metodom „štapa i šargarepe“ osigurava eksploataciju naftnih resursa ovih država, izvoz svog naoružanja u te države, kao i kompletnu dominaciju nad ovim regionom. Potpirivanje religijske i etničke mržnje u ovom regionu ne ide na ruku samo vladajućoj eliti u SAD, već i političkoj eliti svih ovih država, jer omogućava tim elitama gušenje demokratije i ljudskih prava u svojim državama, monopolizaciju vlasti i pljačkanje prirodnih resursa i eksploataciju sopstvenih građana. Pitanje preseljenja ambasade Srbije u Izraelu iz Tel Aviva u Jerusalim je samo mali deo te geostrateške i religijsko-fundamentalističke borbe, svih ovih strana, oko vlasti i dominacije. Da li će Srbija zbog činjenice da je Predsednik Vučić, očigledno nesvesno, potpisao sporazum u kojem se nalazi i tačka da se Srbija obavezuje da preseli svoju ambasadu u Jerusalim, postati talac tuđeg geopolitičkog i religijskog sukoba ostaje da se vidi. Ono što je, međutim, očigledno je da su dvojica autokrata, Tramp i Vučić, potpisali sporazum, koji, verovatno, neće doneti nikakav boljitak običnim građanima obe zemlje, ali su zato, potpuno pokazali svoju želju i spremnost da, u nedostatku bilo kakve politike koja bi pomogla siromašnima i ugroženima u doba pandemije i ekonomske krize, prave političke predstave, kako bi, možda, malo sebi popravili ugled u javnom mnjenju i sebe predstavili kao „velike državnike“, a ne kao obične klovnove, što i jesu.
foto: https://www.021.rs/
- https://www.cambridge.org/core/journals/politics-and-religion/article/why-do-evangelicals-support-israel/F8AB8C41F0B019FD8413A30EF218EBE4
- Prvi Solomonov hram uništen je 586. godine pre nove ere od strane Novo-Vavilonskog carstva, dok je drugi hram sagrađen, na mestu prvog hrama, 516. godine pre nove ere. Taj drugi Solomonov hram uništen je od strane Rimljana zbog jevrejske pobune protiv vlasti Rima.